Ima li istine u bombastičnim i zastrašujućim naslovima poslednjih nedelja o „novom hladnom ratu“, „trećem svjetskom ratu“, ili su to samo udice pohlepnih medija i tabloida u regionu? Prošlog ljeta po prvi put se u „dejtonskom trouglu“, sa svih strana govorilo o ratu, posebno u BiH i Srbiji, a nedaleko od Beograda ove nedelje počela je multinacionalna vojna vježba „Slovensko bratstvo“ oružanih snaga Srbije, Bjelorusije i Rusije. I dok se u Srbiji uvježbavalo izvršenje padobranskog i helikopterskog desanta protiv terorista, istovremeno u Crnoj Gori je održana međunarodna terenska vježba NATO upravljanja posljedicama vanrednih situacija u kojoj su po raznim osnovama učestvovale 32 države.

S jedne strane je Zapad, a sa druge - Rusija, pa se čak i građani koje uopšte ne interesuje međunarodna politika pitaju: čemu sve to zveckanje oružjem i da li je Balkan ponovno postao pogodan prostor za odmjeravanje snaga između svjetskih centara moći, piše Boris Varga u autorskom tekstu koji je objavila Al Džazira.

Sve učestalije zajedničke vojne vježbe „pravoslavnog susjedstva“ (poput one sa policijama Srbije i bh. entiteta Republike Srpske „Drina 2016“) i sve intenzivnije političko zbližavanje „braće Slovena“ (poput vojne vježbe „Slovensko bratstvo 2016“) moglo bi se smatrati sasvim uobičajnim regionalnim aktivnostima, da se one ne odigravaju u uslovima opšte napetosti zbog rata u Siriji i Ukrajini, te na fonu sankcija Rusiji koje su podijelile Evropu. Stavke dodatno podižu neizvjesnost američkih predsjedničkih izbora...

Formiranje prostora vojno-neutralnih država

Putinova Jedinstvena Rusija potpisala je prošlog ljeta Deklaraciju o saradnji sa 10 partija u pet država balkanskog regiona. To su većinom partije, njih četiri, iz Srbije i tri iz Crne Gore. Od vladajućih partija to su Srpska napredna stranka Aleksandra Vučića i Srpska narodna partija Nenada Popovića u Srbiji, Savez nezavisnih socijaldemokrata Milorada Dodika u Republici Srpskoj (BiH) i Alternativa za bugarski preporod Georgija Parvanova u Bugarskoj. Od opozicionih u Srbiji to su Demokratska stranka Srbije i Srpski pokret Dveri. U Crnoj Gori to su opozicione partije – iz koalicije Demokratski front - Nova srpska demokratija i Demokratska narodna partija, a iz koalicije Ključ – Socijalistička narodna partija. Iz Makedonije –  Demokratska partija Srba Makedonije.

Potpisivanje ovih deklaracija u mnogim državama prošlo je u javnosti skoro neopaženo, bez detaljnije analize i šireg nezavisnog tumačenja. Sadržajem teksta vjerovatno nisu htjeli ni mnogo da se hvale lideri partija potpisnica koji balansiraju između Zapada i Rusije.

Osnova teksta svake Deklaracije uglavnom je tipska za sve partije (osim bugarske verzije, vjerovatno zbog njenog članstva u EU i NATO) i potpisane su sa istim datumom 27-28. juna 2016. godine. Akcent u svim deklaracijama stavljen je na zajedničku „borbu protiv međunarodnog terorizma“ (u bugarskoj verziji eksplicitno je naglašeno „protiv ekspanzije radikalnog islama“), zatim podrška zajedničkom „očuvanju duhovnih, društvenih vrijednosti, hrišćanskih svetinja – spomenika duhovnog i kulturno-istorijskog nasljeđa svjetske civilizacije“, kao i odricanje od politike „antiruskih sankcija“ koje je Zapad uveo Moskvi nakon aneksije Krima.  

Za države, odnosno partije koje nisu iz EU-a (BiH, Srbija, Crna Gora i Makedonija) akcentuje se na razvoju veza sa „Evroazijskim ekonomskim savezom u sferi ekonomije, trgovine, finansija i energetike“.

Ono što je posebno interesantno u tim deklaracijama, a tiče se stranaka iz država koje nisu članice EU-a, jeste obavezivanje za anti-NATO djelovanje i formiranje neke vrste bloka vojno-neutralnih država.

„Strane su svjesne ozbiljnosti izazova koji prijete civilizovanom i mirnom razvoju Evroazijskog kontinenta, te smatraju neophodnim izradu i realizaciju politike 'nove relaksacije međunarodne napetosti'.

Strane izražavaju spremnost u nalaženju zajedničkih metoda za uspostavljanje bezbjednosti u Evropi, kao i inicijativu za raspravu o perspektivama formiranja u Jugoistočnoj Evropi prostora vojno-neutralnih suverenih država“,  navodi se u deklaracijama.

Sajt partije Jedinstvena Rusija komentariše dio deklaracija o okupljanju vojno-neutralnih država kao „projekat koji ima za cilj da postane strateška regionalna doktrina i koji se u budućnosti može inkorporirati u opšteevropsku agendu formiranja nove kontinentalne bezbjednosne arhitekture“.

Koncizni sadržaj tih deklaracija govori o tome da se radi o okviru za kreiranje jedne nove političke platforme zajedničkog djelovanja Rusije i, moglo bi se reći, rusofilskih i srbofilskih partija u balkanskom regionu.

Nova arhitektura Evrope

Ovo nije prvi put za poslednju deceniju da Moskva sa evropskim državama pokušava da stvori zajedničku zonu interesa, naravno – bez SAD-a i NATO-a. Rat u Gruziji (2008), Ukrajini (2014), a sada već i u Siriji, napravio je veliki rascep u odnosima Rusije i Zapadne Evrope, tako da su Moskvi na kontinentu na raspolaganju ostala uglavnom „pravoslavna braća“.

Rusija je više puta govorila o stvaranju već pomenute „nove bezbjednosne arhitekture Evrope“, za koju Moskva nikad nije precizirala šta tačno ta ideja znači, osim suzdržavanja širenja NATO-a na postsocijalističke države. O toj „novoj bezbjednosnoj arhitekturi Evrope“ govorio je i Dmitrij Medvedev u Beogradu, kad je još kao predsjednik Rusije boravio u Srbiji krajem oktobra 2009. godine.

Nedelju dana prije potpisivanja Briselskog sporazuma, u aprilu 2013. godine, Srbija je postala posmatrač u Parlamentarnoj skupštini Organizacije dogovora o kolektivnoj bezbjednosti (ODKB), koja se smatra pandanom NATO-a na Istoku, a čine je skoro sve bivše sovjetske republike koje su ušle u Evroazijski ekonomski savez.

Ipak, iako se radi o međupartijskim deklaracijama, njih prije svega treba posmatrati u okviru nove ruske političke ekspanzije na Balkan, a posljedice njihovog djelovanja mogle bi stvoriti tenzije u regionu i postati prepreka država koje žele da se učlane u Evropsku uniju.

Rezultati ruske politike na Balkanu vidljive su bile i prije potpisivanja tih deklaracija.

Dodik je, uz podršku Putina, organizovao nelegalni referendum u Republici Srpskoj, za koji upozoravaju da bi mogao biti uvertira u raspad BiH. EU je već Srbiji nagovijestila da je usklađivanje spoljne politike Beograda sa Briselom dio pristupnog procesa, što ako ne znači uvođenje sankcija Rusiji, onda barem suzdržavanje od zajedničkog sa Moskvom zveckanja oružjem.

U Crnoj Gori opozicija ne priznaje rezultate parlamentarnih izbora, što može da preraste u ozbiljnu političku krizu. Crnogorska opozicija traži takođe referendum, ali u vezi članstva te države u NATO-u, što bi u ovim okolnostima moglo da znači „ne“ i skandalozno kidanje veza sa Zapadom, te trijumfalno ukidanje sankcija Rusiji.

Udarac siromašne imperije

U punom jeku talasa demokratizacije bivših sovjetskih republika, devedesetih i početkom dvehiljaditih, i Zapad je u zoni interesa Rusije pokušao da stvori svoje prozapadne saveze, poput antiruske energetske koalicije država, poznate pod akronimom GUUAM (Gruzija, Ukrajina, Uzbekistan, Azerbejdžan, Moldavija) ili takozvanu grupu Država demokratskog izbora, među kojima su bile Ukrajina i Gruzija koje su srušile autoritarne lidere u „šarenim revolucijama“, što je posebno iziritiralo Moskvu.

I na kraju, Evropska unija je 2008. godine stvorila inicijativu pod nazivom „Istočno partnerstvo“, koja ima za cilj uređenje odnosa Unije sa bivšim sovjetskim republikama i potpisavanje Sporazuma o asocijaciji sa EU-om (Ukrajina, Moldavija, Gruzija), što je na kraju i dovelo do sukoba Moskve sa Briselom preko leđa Kijeva.

U okolnostima demokratske recesije, koja je uslijedila nakon ekonomske krize na Zapadu, političke i finansijske krize EU-a, kao i migrantske krize i Bregzita – bivša imperija, Rusija, očigledno koristi šansu da „uzvrati udarac“.

Ipak, politika vidljiva iz deklaracija sa Jedinstvenom Rusijom govori o tome da se tu, prije svega, radi o personalnim lukrativnim beneficijama lidera partija i njihovog najbližeg okruženja. Jer, šta bi Moskva, koja i sama prolazi kroz ekonomsku krizu (u velikoj mjeri i zbog zapadnih sankcija) mogla da ponudi BiH, Srbiji, Crnoj Gori ili Makedoniji u zamjenu za njihove planove integracije u EU i NATO? Malo što, osim možda podrške Dodiku na nekom novom referendumu, ili u Savjetu bezbjednosti UN-a u vezi blokiranja neke rezolucije, poput one o genocidu u Srebrenici; podršku Vučiću i Dačiću u blokiranju državnosti Kosova, podršku njihovim partijskim biznismenima na ruskom tržištu ili mjesta u upravnim odborima nekog novog ruskog gasovoda; podršku heterogenoj crnogorskoj opoziciji u „rušenju“ Mila Đukanovića; ili podršku autokratiji u Skoplju i zaštitu od „zapadnog miješanja“.

Iako međupartijske deklaracije još nisu međudržavni ili multilateralni sporazumi, već samo namjere, ipak ne treba potcjenjivati rusko temeljno ulaganje u Balkan uz pomoć političkih veza i „meke moći“, zarad dugoročnih ciljeva.

Jedan od najvećih uspjeha Moskve u takvoj politici može se smatrati proglašenje vojne neutralnosti Srbije Rezolucijom o Kosovu koja je usvojena za vrijeme Koštuničine vlade 2007, onog istog „prozapadnog lidera“ koji je bio na čelu „petooktobarskih“ promjena 2000. godine.

Naprednjačka vlada, a najvjerovatnije i mnoge buduće, neće oponirati Rusiji; ne postoje ni antiruska raspoloženja u srpskom društvu. To nisu samo tradicionalno dobri odnosi Srbije i Rusije ili glasna impresioniranost vojnim paradama onih čije su ideje poražene devedesetih, već je to i rezultat dugoročne „tihe“ politike Moskve na Balkanu.

Izvor:Al Džazira