Lobanja žene imala je tri povrede, vjerovatno od tvrdog predmeta, i udubljenja od bolesti nalik sifilisu.

Ronioci koji su istraživali pećinu, otkrili su mračni podvodni grob drevne žene sa deformisanom lobanjom koja je živjela na poluostrvu Jukatan, prije najmanje 9.900 godina, što je čini jednom od najranijih poznatih stanovnika onoga što je sada Meksiko.

Naučnici su smatrali da je samo jedna grupa ljudi prešla kopneni most koji povezuje Aziju sa Sjevernom Amerikom, prije oko 12.000 godina.

Ronioci, koje je predvodio Džeronimo Aviles Olguin, češljali su pećinu Chan Hol, kada su otkrili ostatke žene koja se zvala Chan Hol 3, ili Iščel, kao majanska boginja plodnosti.

U pećinama na poluostrvu Jukatan,otkriveno je još devet kostura, uključujući lobanju tinejdžerke povezanu sa modernim američkim domorocima, koje nagovještavaju da su ljudi već stigli do te južne tačke, prije otprilike 12.000 godina.

Slana voda iz pećine razgrađuje kolagen u kostima, podstičući istaživanje uobičajenim metodama ugljenika. Uočen je i nizak nivo uranijuma i torijuma u ​​mineralnim ležištima kalcita, iz stalaktita, koji su kapali na prste Chan Hol 3, i vezali njen skelet, star najmanje 9.900 godina, ističu istraživači.

Šupljine u zubima ukazuju na to da je žena jela hranu sa visokim sadržajem šećera dok nije umrla, oko svoje 30. godine. Iako nije jasno šta ju je ubilo, tokom godina, zadobila je tri povrede lobanje - sve tri povrede su uspešo zarasle, a istraživači smatraju da je žena patila od bakterijske infekcije.

Poređenje lobanje Chan Hol 3 sa onima iz Meksika, u istom periodu, otkrilo je dva različita uzorka: okrugle lobanje sa niskim čelom na Jukatanu i izdužene lobanje u Centralnom Meksiku.

To sugeriše da su dvije ljudske grupe - vjerovatno sa različitim izgledom i kulturama koegzistirale u Meksiku, prije otprilike 12.000 do 8.000 godina, kaže geoarheolog Silvija Gonzalez sa Univerziteta Liverpool John Moores u Engleskoj.

Genetske studije bi mogle da utvrde, da li su ove dvije grupe imale različito geografsko porijeklo ili su predstavljale članove iste grupe, koje su se podijelile u Meksiku i brzo se prilagodile svom raznovrsnom okruženju, napominje geoarheolog Silvija Gonzales.

„Zaista izgleda kao da je ovoj ženi bilo teško i da je kraj života dočekala kao izbačena iz svoje grupe, pa je ubijena u pećini“, izjavio je za Live Science glavni istraživač Volfgang Stinesbek, profesor biostratigrafije i paleoekologije sa Instituta za nauke o Zemlji na  Univerzitetu Hajdelberg, u Njemačkoj.