01.03.1992. godine, kada je već došlo do rata na prostoru bivše Jugoslavije, politička elita u Crnoj Gori je raspisala referendum gdje je 62% građana izašlo a 95,94%  podržalo ideju ostanka sa Srbijom. Tom odlukom ne samo da je Crna Gora ostala u novoj, Miloševićevoj Jugoslaviji (SRJ) već je zbog savezništva sa njegovom politikom, odmah nakon referenduma, zajedno sa Srbijom potpala pod sankcije UN. 

Na osnovu sporazuma srpske i crnogorske vlasti u Beogradu 27. aprila 1992. godine proglašena je Savezna Republika Jugoslavija, dvočlana federacija Srbije i Crne Gore. Ustavom federacije konstatuje se da federaciju čine dvije ravnopravne republike, utvrđena je nadležnost federacije u oblasti odbrane, međunarodnih odnosa, spoljnotrgovinskog sistema, monetarne politike, carinskog sistema. 

Dio elite koja je podržala referendum nekoliko godina kasnije okrenuće se protiv Miloševićeve politike, taj preokret će u politici vladajuće poskomunističke elite koji je otpočeo 1997. godine doveo je do referenduma 21. maja 2006. godine i do obnove crnogorske državne nezavisnosti, 88 godina nakon njenog ukidanja.

Krajem devesetih

Kraj SRJ se mogao naslutiti krajem devedesetih godina, naime nakon NATO intervencije započele su sve jače političke konfrotacije između zvanične Crne Gore i Miloševića, koje su kulminirale nelegitimnom promjenom saveznog Ustava kada je došlo do potpunog prekida između crnogorske i federalne vlasti. Crna Gora preuzima sve nadležnosti federalne vlade a 1999. godine Vlada Crne Gore je uvela Njemačku marku kao valutu i na taj način inflacija je iznosila 20% za razliku od Srbije gdje je iznosila 120%. Samo tri godine kasnije Crna Gora je njemačku marku zamijenila eurom što je nagovještavalo budući put i plan političke elite.

XX

Crnogorska vlada je nakon prestanka Miloševićeve vlasti pokušala da riješi probleme sa Srbijom tako što je ponudila sporazum po češkoslovačkom modelu, s tim što bi dvije nove države- Crna Gora i Srbija kao nezavisne i međunarodno priznate, sklopile jedan međudržavni savez koji bi po svojim nadležnostima podsjećao na Zajednicu Nezavisnih Država stvorenu nakon raspada SSSR-a. Ne samo da Beograd, kome je bio i upućen zahtjev nije prihvatio već i SAD i EU koje su za vrijeme Miloševićeve vlasti bile glavni saveznici Crnoj Gori su negodovale i radile na potpisivanju Beogradskog sporazuma koji se dogodio 24. marta 2002. godine.

Naime ovim sporazumom je Crna Gora spriječena da već početkom novog milenijuma izglasa nezavisnost ali vremensko ograničenje od 3 godine nakon čega bilo koja od ove dvije države može raspisati referendum za nezavisnost, klauzula o privremenosti SCG je glavni pravni osnov koji je poslužio referendumu 2006. godine.

Dva politička svijeta

Formirana su dva bloka:

Indipendentistički blok IB
Unionistički blok UB

Indipendentistički blok IB sastojao se od vladajuće Dps, vodio je kampanju za Da predvodio ga je Milo Đukanović,

Socijaldemokratske partije SNP,
Demokratske unije Albanaca DUA,

 Demokratskog saveza Crne Gore DSCG,
Liberalne partije LP,
Građanske stranke GS i
Bošnjačke partije BP

Unionistički blok UB je sačinjen od partija koje formiraju parlamentarnu opoziciju predvođen SNP-om i Predragom Bulatovićem, vodio je kampanju za NE

 Narodna stranka NS,
Srpska narodna stranka SNS i
Demokratska srpska stranka DSS

Ova dva bloka u Crnoj Gori ne dijeli samo različito viđenje državnog statusa zemlje već i mnoge fundamentalne vrijednosti i pitanja.

Independistički blok bio je sastavljen od multietničke koalicije (ubjedljiva većina Crnogoraca i sve nacionalne manjine), predstavljale su ga partije koje su bile okosnica antimiloševićevske kolacije '90tih, vrijednosne orijentacije biračkog tijela ovog bloka bliske su liberalno-demokratskim obrascima zapadnih društava.

Unionistički blok predstavljao je uglavnom srpsku orijentaciju i manji dio Crnogoraca, činile su ga uglavnom partije-saveznice Miloševićevog režima, oslanjao se na svaki vid podrške od strane srpske vlade ili njenih političkih saveznika. Vrijednosne orijentacije biračkog tijela ovog bloka uglavnom korespondiraju sa obrascima postkomunističkog društva sa naklonošću prema idejama Srpske pravoslavne crkve.

Referendum u Crnoj Gori je sudar dva svijeta u istom društvu.

Skupština Crne Gore je u martu 2006. godine usvojila Zakon o referendumu po preporuci Venecijanske komisije, zakonom je predviđeno da na referendumu glasaju gradjani koji u skladu sa propisima o izborima, imaju biračko pravo u Crnoj Gori. Strana koja bude imala 55% važećih glasova pod uslovom da je glasalo više od pola upisanih birača biće pobjednička.

Ovaj zakon je definisao i referendumsko pitanje koje glasi:

˝ Želite li da Crna Gora bude nezavisna država, sa punim međunarodnopravnim subjektivitetom?˝

02. marta 2006. godine je odlučeno da će referendum biti raspisan za 21. maj iste godine.

Pod kontrolom Evropske Unije 21. maja 2006 godine održan je refendum za nezavisnost Crne Gore.

Pravo glasa imalo je 484.718 glasača a 419.240 tj. 86.5% građana sa biračkim pravom je iskoristilo pravo glasa da odlučuje o nezavisnosti Crne Gore. Prema izvještaju referendumske komisije za državnu nezavisnost Crne Gore glasalo je 230.661 birača (55.5%) a za očuvanje zajedničke države sa Srbijom glasalo je 185.002 birača (44.5%). Po Opštinama najviše glasova za suverenu Crnu Goru je došlo sa Cetinja, Plava, Rožaja i Ulcinja, više od 60% Barana je takođe glasalo za nezavisnost a više od 50% glasova došlo je iz Budve, Danilovgrada, Podgorice, Kotora, Nikšića, Tivta i Bijelog Polja.

Opštinski prikaz ukazuje da su pristalice zajednice činile većinu u Andrijevici, Beranama, Žabljaku, Kolašinu, Mojkovcu, Plužinama, Pljevljima, Herceg Novom i Šavniku.

*Tog 21. maja 2006. godine delegacija Evropske Unije se podijelila u pet timova na pet destinacija:

Tim 1: Predvodjen gospodinom Kacin u Podgorici i Budvi
Tim 2: Predvodjen gospodinom Kuskis u Kolašinu i Bijelom Polju
Tim 3: Predvodjen gospodinom Meijer u Ulcinju
Tim 4: Predvodjen gospodinom Evans u Nikšiću
Tim 5: Predvodjen gospodinom Horacek na Cetinju

Zadatak ovih timova je otvaranje biračkih mjesta, glasanje i zatvaranje biračkih mjesta ali i zajednički stav predvodnika svakog od timova jeste jasna zabrinutost imajući u vidu opštu situaciju Zapadnog Balkana. Bez obzira na zabrinutost svaki od timova je bio u Opštini u kojoj je određen i izborni dan je protekao bez problema.

Dva dana nakon objavljivanja rezultata referenduma, potparol Stejt dipartmenta Šon Mekormak izjavio je da SAD pozdravljaju miroljubljiv i demokratski odnos građana Crne Gore orema referendumu, ističući da zasluge za takvo stanje imaju oba bloka.

Predsjednik Srbije Boris Tadić u zvaničnoj posjeti Crnoj Gori nakon referenduma je izjavio da će prihvatiti odluku Referendumske komisije za razliku od od predstavnika nacionalističkih straka i intelektualaca u Srbiji koji su predviđali protjerivanje Srba i asimilaciju kao i mediji koji su danima na naslovnim stranama vodili propagandu koja sluti na loše odnose Crne Gore i Srbije.

ULOGA MEDIJA

Uloga medija u XX vijeku u svakom segmentu je izražena i bitna, sedma sila demonstrira svoju snagu.

CEMI je za vrijeme referenduma kontrolisao izvještavanje medija i to u periodu od 10. aprila do 20. maja 2006. godine.

Dnevne novine čiji rad je praćen za vrijeme predizborne kampanje su: Vijesti, Dan, Pobjeda, Republika, Blic i Večenje novosti; Tv stanice: TV CG1, TV CG2, ELMAG, TV IN, NTV Montena i MBC.

Kroz cjelokupnu analizu Blok za crnogorsku nezavisnost imao je prednost u medijima iako su se u globalu svi mediji trudili biti nezavisni što je slučaj i sa dnevnom štampom i sa radio stanicama.

Tokom perioda pred-referendumske šutnje u medijima nije bilo izvještavanje direktno o kampanji, ali su primijećeni slučajevi indirektnog pružanja podrške kampanji u korist za nezavisnost.

Nezavisna Crna Gora

U prvom obraćanju nakon objavljivanja rezultata, premijer Đukanović i nosilac pobjedničke liste za nezavisnost Crne Gore istakao je 21. maj kao najznačajniji dan u novijoj istoriji Crne Gore. On je izrazio uvjerenje da je crnogorska nezavisnost u interesu dobre i bliske evropske budućnosti građana Crne Gore i da nije motivisana nanošenjem štete bilo kome pa je u tome čestitao i Srbiji sticanje nezavinosti. Ono na šta je stavio akcenat u obraćanje je da nakon života u 88 raznih zajednica Crna Gora će biti prostran i konforan dom za svakog građanina i prijatelj svima u reginu.

Nakon proglašenja nezavisnosti uslijedila su priznanja od međunarodnih zajednica, vodećih država svijeta ali i zemalja regiona. Crnu Goru je prvi priznao Island (6.juna) a nakon toga i Švajcarska, Rusija, Eu, SAD, Velika Britanija, Kina, Njemačka, Italija, Francuska, Srbija...

Prva ambasada je otvorena nakon mjesec dana od referenduma i to ambasada Slovenije a već 28.juna 2006. godine Crna Gora je postala 192. članica Ujedinjenih nacija.

Kao nezavisna država Crna Gora je dobila i novi Ustav za koji je glasalo 55 poslanika u skupštini a 21 poslanik je bio protiv. U prvom dijelu Ustava se konstatuje da je Crna Gora nezavisna i suverena država republikanskog oblika vladavine te da je građanska, demokratksa, ekološka i država socijalne pravde, zasnovana na vladavini prava. Ustavom je dobila suverenost, grb, zastavu i himnu.

2011. godine je održan popis stanovništva koji je pokazao promjene. U trenutku popisa Crna Gora ima 620.029 stanovnika što je gotovo isti broj kao i 2003 godine. Podaci ukazuju da većina stanovništva živi u Podgorici a zatim u Nikšiću i Bijelom Polju, ove tri opštine naseljava polovina crnogorskog stanovništva.

44% građana se izjasnilo da su Crnogorci, 28,73% Srbi, 8.65% Bošnjaci, 4.91% Albanci, 3.31% Muslimani, 1.01% Romi, 0,97% Hrvati.

Od obnove nezavisnosti Crnoj Gori prioriteti njeni postaju ulazak u EU i NATO, očuvanje multietničke građanske države.

Crnogorsko državno pitanje u XX vijeku kretalo se kao klatno koje se njiše sa jedne strane na drugu. Od nestanka države 1918. godine do njene obnove u okviru komunističke federacije 1945. godine do ponovnog podređivanja srpskom nacionalizmu u eri raspada Jugoslavije 1990-92. godine do nezavisnosti, najprije kroz federaciju sa Srbijom 2002-2005. godine a zatim i konačno kroz složeni referendumski proces pod supervizijom EU 2005-2006. godine.

Istorija Crne Gore je skup svjedočanstava o očuvanju svijesti o sopstvenom identitetu i pravu na nezavisnosti.

TEKST KODEX, D.P-VIDEO BBC