“Ja sam tad bio u Mitropoliji CPC na Cetinju u vladičanskom dvoru, izašao je mitropolit, izašlo je sveštenstvo ispred. Sekretari i ko je bio od pravnika donijeli su taj akt da smo uspjeli – da CPC registruje sopstvenu obnovu”, kaže Bojović za BBC na srpskom.

Crnogorska pravoslavna crkva koju kanonski ne priznaje nijedna patrijaršija obnovljena je na Svetog Luku 31. oktobra 1993. godine, a sedam godina kasnije zvanično upisana u državni registar.

Na teritoriji bivše Jugoslavije, koja je u nadležnosti Srpske pravoslavne crkve, postoje još i Makedonska pravoslavna crkva i Hrvatska pravoslavna crkva, takođe kanonski nepriznate.

“Teritorija bivše Jugoslavije se nalazi pod kanonskom jurisdikcijom Srpske pravoslavne crkve na osnovu tomosa koji je 1922. izdala Carigradska patrijaršija. Tu sa aspekta unutrašnjeg prava pravoslavne crkve nema nikakvih dilema”, kaže Dalibor Đukić, docent na predmetu Crkveno pravo, na Pravnom fakultetu u Beogradu.

Za Bojovića koji je 2000. već bio vjernik CPC, registracija crkve bila je veoma značajan dan.

“U tom vremenu je bio potpuni medijski mrak, CPC nije imala pravo da objavi nešto ni u jednim državnom mediju, jer su uvijek govorili `vi niste registrovani`. U suštini je to bio izgovor da ne daju promociju CPC, jer ni Srpska pravoslavna crkva nije bila registrovana”, napominje.

Ovaj 41-godišnjak je danas vladika Crnogorske pravoslavne crkve kojoj se pridružio kao momak 1998.

Poslije završene srednje tehničke škole, u Rimu je učio italijanski i završio školu u obližnjem bugarskom pravoslavnom manastiru.

Završio je Kijevsku duhovnu akademiju i zamonašio se 2016. u Zlatovrhnom manastiru u Kijevu.

Po povratku u Crnu Goru bio je paroh u nekoliko hramova, a od 2019. je vladika.

“Moj čitav život je od 17. godine posvećen napretku i radu CPC”, kaže za BBC na srpskom.

Kako je odlučio da se prikloni CPC?

Pravoslavci u Crnoj Gori većinski su pripadnici Srpske pravoslavne crkve koja CPC smatra raskolničkom.

Ipak, Bojović je još kao dječak početkom devedesetih odlučio kom će se carstvu privoljeti iako – dogmatski i suštinski u vjerovanju nema razlike u vjerovanju jednih i drugih.

“Sjećam se da sam kao dječak od 10 godina išao prema crkvi Svetog Đorđa, u periodu kad je došao Arkan zajedno sa Amfilohijem. Bio sam svjedok kad je proklinjao Crnogorce, pucalo se, pjevale su se ružne pjesme – ‘noćas je naše veče, noćas se Tuđman peče'”, opisuje vladika.

Prvi predsjednik nezavisne Hrvatske bio je Franjo Tuđman.

Istog dana 1991. prethodno je u Cetinjskom manastiru mitropolit SPC Amfilohije blagosiljao paravojne formacije Željka Ražnatovića Arkana optuženog za ratne zločine.

“U Podgorici je bila bina, pucanje, obučeni Arkanovi ljudi, Amfilohije među njima, užas”, sjeća se.

Kao dijete, on nije shvatao šta se tu dešava, ali pamti da ga je otac zgrabio za ruku, izvukao iz crkve i rekao:

“Okreni se i zapamti da ono nije naš vladika”.

U to vrijeme, počeli su ratni sukobi na prostoru bivše Jugoslavije i bujao je nacionalizam na svim stranama.

Bojović je danas jedan od nekoliko monaha CPC, koja nema razvijeno monaštvo ni manastir, a sveštenika je oko 25.

Poglavar je mitropolit je Mihailo, svetovnog imena Miraš Dedeić.

Prema Bojovićevim procjenama, vjernika je gotovo četvrtina stanovnika Crne Gore, ali je taj podatak teško provjeriti.

“Sigurno oko 150.000 Crnogoraca CPC doživljava kao sopstvenu. Mnogi od tih ljudi nisu praktikanti da idu stalno u crkvu, ali sigurno svi pravoslavni Crnogorci koji su za evropsku i nezavisnu Crnu Goru njih 95 odsto podržavaju CPC”, kaže Bojović.

Kakav je pravni, a kakav vjerski status?

Crnogorska pravoslavna crkva je registrovana u skladu sa zakonom o pravnom položaju vjerskih zajednica iz 1977. godine.

Zbog činjenice da se registracija obavljala u MUP-u pogrdno su je nazivali “policijskom” ili “NVO crkvom”.

I danas se nalaze u evidenciji vjerskih organizacija Crne Gore.

“Treba praviti razliku između registracije i sticanja pravnog subjektiviteta – to je položaj koji vjerska organizacija stiče pred državom, i njenog statusa kanonskog. Kanonski status se reguliše unutrašnjim autonomnim pravom crkve koje nikako ne zavisi od odluke države da prizna ili ne prizna neku vjersku organizaciju”, napominje Dalibor Đukić, docent na predmetu Crkveno pravo, na Pravnom fakultetu u Beogradu.

Kanonski, CPC ne priznaje nijedna pravoslavna crkva, osim dugogodišnje podrške Kijevske patrijaršije koja je 2018. odlukom Cargigradske patrijaršije postala autokefalna.

CPC, međutim, ima podršku dijela crnogorske političke elite, oličene u predsjedniku Milu Đukanoviću.

Đukanović je u više navrata izjavljivao da bi obnova crnogorske autokefalne crkve bila važan korak u ispravljanju istorijske nepravde i da su na tome radili, ali je to spor proces.

Po njegovoj ocjeni Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori čuva infrastrukturu ideje “Velike Srbije”, izjavio je 2019.

Kako je danas biti vjernik CPC?

Promjenom vlasti u Crnoj Gori na izborima 2020. formirana je Vlada naklonjenija Srpskoj pravoslavnoj crkvi.

“Trenutni položaj CPC je jako težak, zato što je nama zabranjeno od SPC da ulazimo u hramove koji su vlasništvo države u Crnoj Gori da obavljamo bogosluženja. Odnos države prema CPC je takav da premijer za CPC kaže da je ”takozvana’ crkva, iako je upoznat da je obnovljena 1993. i da smo veliku borbu da ta obnova bude registrovana po zakonu”, kaže episkop Boris.

Kako navodi, država je predlogom budžeta za 2022. godinu opredijelila za CPC upola manje novca nego ranije.

Odatle se daju plate sveštenicima i plaćaju penziono i socijalno osiguranje.

“Ta sredstva su za nas uvreda i mi ćemo to odbiti”, ističe.

CPC se, prema riječima episkopa, uglavnom finansira od pomoći vjernika.

Bogosluženja obavljaju u hramu na Cetinju prvoj crkvi posvećenoj Svetom Ivanu Crnojeviću, koga je CPC kanonizovala 2005. godine.

Imaju mali hram Svetog Đorđa u Starom gradu Kotoru, jedan na Skadarskom jezeru, kapelu u Nikšiću i nekoliko seoskih crkava u centralnom delu Crne Gore – u nekadašnjoj Katunskoj nahiji.

Upliv istorije

Od države traže da im u pravoslavnim hramovima dozvole termine – kada mogu da drže liturgije i bogosluženja, iako takav model nije rasprostranjen u pravoslavnom svijetu.

Smatraju da na to polažu istorijsko pravo.

“Crkve i manastiri u Kneževini Crnoj Gori bili su vlasništvo države i to je tada zakonom napravljeno”, kaže vladika CPC.

Njegovi preci su, kaže, pravili hram u Župi Nikšićkoj.

Vladika SPC za Argentinu Kirilo (Bojović) mu je rođak, ali nisu posebno bliski – do razilaženja je došlo između ostalog i zbog vjerskih pitanja.

“Moj djed i njegov djed su rođena braća, on je vladika SPC, ja sam vladika CPC. Naš pradjeda je isti, crkvu koju je podizao taj naš pradjeda u Župi Nikšićkoj ne možete reći da nije moja i da nije njegova, nego je i moja i njegova”, kaže Bojović.

“Država mora dozvoliti Crnogorcima pravoslavne vjeroispovesti da mogu u sopstvenim hramovima koje su njihovi preci podizali da služe”, dodaje.

Sukob SPC i CPC traje već tri decenije, a najveća razilaženja su upravo oko prava vlasništva i korišćenja pravoslavnih crkava i manastira u Crnoj Gori.

Posljednji u nizu sukoba desio se u septembru 2021, tokom ustoličenja mitropolita SPC Joanikija u manastiru na Cetinju, koji i jedni drugi smatraju duhovnim sjedištem.

Uz angažovanje jakih policijskih snaga tokom protesta zbog njegovog ustoličenja povrijeđeno je više desetina ljudi.

CPC u Srbiji – nema je

U Srbiji CPC nije registrovana ni kao posebna vjerska organizacija, zbog sličnosti imena sa Srpskom pravoslavnom crkvom.

U srpskom zvaničnom registru postoje samo SPC i rumunska, na teritoriji Banata – Eparhija Rumunske pravoslavne crkve Dakija Feliks sa sjedištem u Deti (Rumuniji) i administrativnim sjedištem u Vršcu.

Bilo je prije desetak godina pokušaja da se formiraju dvije eparhije CPC u Lovćencu i Novom Sadu, gdje ima značajan broj pripadnika crnogorske nacionalne manjine, ali se od toga odustalo.

Kako je nedavno simbolično pisala Radio Slobodna Evropa, Crnogorska pravoslavna crkva “nije odmakla dalje od kamena temeljca” postavljenog 2008. za izgradnju crkve u Lovćencu, vojvođanskom selu koje se smatra sjedištem crnogorske dijaspore.

Kanonski “monopol” SPC

Već tačno 100 godina u regionu Balkana, ne računajući Bugarsku, Rumuniju i Grčku, jedina crkva koja je na tim prostorima priznata u pravoslavnom svijetu jeste Srpska pravoslavna crkva.

U hrišćanskim crkvama, od prvih vjekova pa do danas, crkva se ustanovljava za određenu teritoriju.

“To je od vremena apostola koji su išli u određene gradove i rukopolagali episkope za određene gradove, ne za jednu naciju ili nešto drugo. Uvijek je važio taj teritorijalni princip i svi koji se nalaze na određenoj teritoriji potpadaju pod jurisdikciju određenog episkopa”, dodaje Đukić, stručnjak za crkveno pravo.

Najveći dio teritorije bivše Jugoslavije bio je ranije pod nadležnošću Carigradske patrijaršije.

Ujedinjenjem svih pomjesnih crkava koje su se našle u jednoj državi tada novoformiranoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca – gdje su se okupile Karlovačka mitropolija, Cetinjska mitropolija i crkva u Bosni, Carigrad je izdao dopuštenje da se cijela ta oblast ubuduće nalazi pod patrijaršijom SPC.

To dopuštenje je tomos – najviši pravni akt pravoslavne crkve.

Šta dalje?

Episkop CPC Boris predlaže da se što prije uđe u “ljudski dijalog” posebno u Crnoj Gori, kako bi se prevazišle podjele.

“Nikad nikog nisam mrzio, ali osjećam veliku mržnju koja postoji u Crnoj Gori do te mjere da ljudi ne pričaju, da se svađaju porodice, kumovi i tako dalje. Mora svako da poštuje izbor drugog”, zaključuje vladika Boris.

BBC na Srpskom