Usled turbulentne društveno – političke situacije uzrokovane izglasavanjem nepovjerenja Vladi Zdravka Krivokapića i smjenom predsjednika Skupštine Alekse Bečića, te pregovorima o formiranju nove vlade, Digitalni forenzički centar analizirao je Fejsbuk stranice političkih partija koje su imale značajnu aktivnost u tom periodu.

DFC se tokom ove analize fokusirao na identifikovanje koordinisanog neautentičnog ponašanja na ovim stranicama koje ima za cilj promovisanje određenih politika i na taj način vršenja uticaja na javno mnjenje. Koordinisano neautentično ponašanje samo po sebi ne uključuje procjenu istinitosti sadržaja koji se plasira, već podrazumijeva sinhronizovana obmanjujuća djelovanja više entiteta u okviru Fejsbuka.

Tokom analize otkriveni su bot nalozi, lažni profili, ali i pravi profili kod kojih su uočene koordinisane aktivnosti za potrebe određenih političkih partija. Mreže bot naloga najčešće se kreiraju upravo prilikom bitnih društveno – političkih događaja u nekoj državi, sa glavnim ciljem da se javno mnjenje usmjeri u željenom pravcu.

Lažni profili i političke partije

Političke partije koristile su lažne profile kako bi stvorile fiktivne ličnosti koje podržavaju njihovu politiku i aktivnosti s ciljem da određeni sadržaj postane što vidljiviji i popularniji. Takvi korisnički nalozi pružaju podršku putem interakcija, komentara i dijeljenja sadržaja. Iako nalozi koji putem interakcija pružaju podršku određenim političkim partijama nemaju objave na svojim profilima, DFC je analizom utvrdio da su ti nalozi između sebe povezani, jer su jedni drugima prijatelji na Fejsbuku, lajkuju jedni drugima komentare, dijele zajedničke prijatelje i interesovanje prema istim stranicama.  Analizom je utvrđeno da su neki od ovih bot naloga kao profilne fotografije koristili fotografije generisane vještačkom inteligencijom, ali i fotografije stvarnih ljudi van Crne Gore.  

Uočena je mreža bot profila na zvaničnoj Fejsbuk stranici Građanskog pokreta URA koji u malom vremenskom razmaku nakon određene objave na ovoj stranici ostavljaju pozitivne reakcije i komentare. Primijećeno je da su gotovo svi nastali u prva dva mjeseca 2022. godine i označenu su od Fejsbuka kao novi nalozi. Daljom analizom je utvrđeno da ovi profili koriste lažne fotografije, da nemaju objave na svojim profilima, ali i da lajkuju identične stranice. Profili koji se posebno ističu: Aleksa Mitrović, Dario Raković, Janko Matković, Goran Petrušić, Milan Nikolić, Maksim Miletić, Milić Vuković, Ognjen Kontić, jedan drugome su prijatelji i svi su lajkovali istu grupu Fejsbuk stranica – Ta OLOŠ, Dnevne novine Dan, Portal Analitika, Kolektiv.me, Vijesti, CDM Portal, Informativni portal IN4S, RTCG. Važno je istaći da je Fejsbuk stranica Ta OLOŠ koju prate ovi profili mim stranica koja targetira sve političke partije i aktere sem Građanskog pokreta URA.

Fotografije u galeriji

Mreža bot profila

Nešto aktivniji su profili Krsto Kukuličić, Irina Stamatović, Jasna Krivokapić, Josif Lalatović, Milić Vuković, Andrijana Ana Sekulić,  čije se fotografije profila mogu naći jednostavnom pretragom na internetu ili su kreirane putem vještačke inteligencije i nekih od sajtova poput thispersondoesnotexist. Algoritam te platforme obučen je na ogromnom skupu podataka sa stvarnih slika, a zatim koristi tip neuronske mreže poznat kao generativna adversarijalna mreža (GAN) da bi stvorio nove primjere. Pozicija očiju na svim profilnim fotografijama je identična i formira pravu liniju, što je još jedan od pokazatelja da su fotografije kreirane pomoću vještačke inteligencije.

Profilne fotografije kreirane putem vještačke inteligencije (AI)

Ovi profili po istoj matrici kao i prethodni ostavljaju reakcije na objave stranice GP URA i lajkuju iste stranice. Osim što svojim komentarima daju podršku GP URA ti profili često targetiraju političke oponente te partije. Interesantno je da većina lažnih profila i bot naloga koji komentarišu i lajkuju objave stranice GP URA, ne prate samu stranicu. Ovi profili su vrlo aktivni na Fejsbuk stranici portala Vijesti, ostavljajući komentare koji ili daju podršku URI ili napadaju sve druge političke partije. Takođe, lajkuju jedni drugima komentare i na taj način povećavaju vidljivost.

Komentari bot profila na Fejsbuk stranici Vijesti na sadržaju poveznim sa GP URA

Kada je riječ o Demokratskoj Crnoj Gori Alekse Bečića, na njihovoj Fejsbuk stranici uočeni su profili koji su aktivni na svim objavama ostavljajući rekacije ili komentare, dok na svojim profilima nemaju objave.  Na Fejsbuk objavama Demokratske Crne Gore primijećena je i druga grupa profila koja je zadužena za dijeljenje sadržaja u određenim Fejsbuk grupama ili na profilima. Tako profili: Luka Popovic, Josephine Zemfeld Delacroix i Natalija Vukcevic, na svojim profilima isključivo dijele sadržaje Demokratske Crne Gore. Luka Popović ovaj sadržaj dalje dijeli u grupi Kupujem prodajem koja broji 897 članova, a profil Zorica Ristic Tekstopisac u grupi ZAJEDNO SMO JAČI koja broji preko 2.000 članova, a sve sa ciljem da ove objave dođu do što većeg broja korisnika Fejsbuka.

Neki od bot profila koji podržavaju Demokratsku Crnu Goru

Uz stranicu Demokratske Crne Gore značajniju aktivnost u analiziranom periodu imala je i Fejsbuk stranica Marka Milačića i Prave Crne Gore. Na tim stranicama nije uočeno pojavljivanje neautentičnih profila (tj. lažnih i bot profila). Međutim, najveći broj interakcija na objavama te dvije stranice je dolazio od ljudi (profila) koji nijesu iz Crne Gore, već iz Srbije i Republike Srpske.

Onlajn antitijela i govor mržnje

Ne treba zanemariti stranice, grupe i profile koji su dio propagandne mreže koja otvoreno promoviše Zdravka Krivokapića, ministre bliske njemu, kao i bivšeg predsjednika Skupštine Aleksu Bečića i poslanika Marka Milačića. Ta mreža, o kojoj je DFC u nekoliko navrata pisao, bila je posebno aktivna u tergetiranju članova GP URA i Socijalističke narodne partije (SNP). Takođe, te stranice, grupe kao i lažni profili aktivno su pozivali na proteste.

Usljed aktuelnih zaoštravanja na političkoj sceni, DFC je analizirao i komentare na društvenim mrežama i portalima koji su se pokazali kao poligon za uvrede i govor mržnje upućen određenim političarima zbog izglasavanja nepovjerenja  vladi Zdravka Krivokapića i zbog smjene Alekse Bečića. Predstavnici koalicije Crno na bijelo su bili najčešća meta govora mržnje. Posebno je bio zastupljen govor mržnje koji je obuhvatao vrijeđanja na vjerskoj i nacionalnoj osnovi. Sve to su pratile prijetnje i pozivi na fizički obračun.

Govor mržnje na mrežama i portalima.

Ova analiza nudi dokaze da postoji koordinacija Fejsbuk profila čijim aktivnostima se stvara iluzija veće podrške političkim partijama nego što je to u stvarnosti pokušavajući da se utiče na političko mišljenje građana i kreiranje mnjenja po njihovoj agendi. Stoga, cilj ove analize je da informiše građane i ukaže im na negativne aktivnosti na Fejsbuku koje mogu uticati na njihove odabire i percepciju društveno – političkih dešavanja. Digitalni forenzički centar nastaviće da kroz svoje aktivnosti radi na podizanju svijesti građana o zloupotrebama i koordinisanim aktivnostima na internetu u osjetljivim društveno – političkim momentima.

DFC