U dopisu CANU upućenom 11. jula premijeru Dritanu Abazoviću, u koji je Pobjeda imala uvid, posebno se analizira i član 7 po kojem država jemči Srpskoj pravoslavnoj crkvi nepovredivost prava svojine i državine nad manastirima, hramovima, zgradama i drugim nepokretnostima iako je ta svojina upisana već na četiri eparhije u Crnoj Gori. Da sve bude zanimljivije, u istom članu ugovora sa Crkvom Srbije obavezuju se državni organi da po automatizmu izvrše ,,uknjižbu svih neupisanih nepokretnosti“ iako je ta obaveza već regulisana Zakonom o državnom premjeru i katastru nepokretnosti?!

Prema mišljenju Predsjedništva CANU, oba ova stava člana 7 su ,,nepotrebna i pravno neprihvatljiva“, uz konstataciju da se na ovaj način ,,temeljnim ugovorom ne može riješiti svojinsko-pravni režim na pravoslavnim manastirima, hramovima i drugim crkvenim dobrima“!

Ovakve ocjene Predsjedništva CANU o preambuli ,,temeljnog ugovora“, kao i o jednom članu ugovora bile bi alarm za svaku odgovornu vlast. Umjesto toga, premijer Abazović se nije udostojio da mišljenje najznačajnije naučne institucije u Crnoj Gori prezentira javnosti Crne Gore, čak ni ministrima u Vladi.

Prema informacijama Pobjede, juče ujutro je održan sastanak užeg kabineta Vlade, ali premijer Abazović ni jednom riječju nije pominjao zvanični dopis CANU, iako je Pobjeda baš juče razotkrila da je prije više od deset dana zvanično zaveden u arhivi Vlade!

Kada se pogleda sadržaj primjedbi, postaje jasno zašto Abazović svjesno sakriva stav CANU.

“Sadržajem akta pod nazivom Temeljni ugovor između Crne Gore i Srpske pravoslavne crkve verifikuju se odluke Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve iz 2021. godine, kojima je ukinut Episkopski savjet Pravoslavne crkve u Crnoj Gori, a sa njime i sami naziv „Pravoslavna crkva u Crnoj Gori, kao i titula arhiepiskopa, koju je nosio crnogorski mitropolit Amfilohije Radović”, ističe se u Prilogu 1, kojim se razrađuju neke od posljedica koje može da stvori ovako koncipiran pravni akt.

Potom se citira odluka Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve od 26. maja 2006. godine i objašnjava značaj tog akta. Naime, pet dana nakon crnogorskog referenduma kojim je obnovljena nezavisnost, Sinod Crkve Srbije je, ,,poštujući ugled Mitropolije crnogorske i njenu istorijsku ulogu u životu Crne Gore, koja je ponovo stekla svoju državnost“, zaključio da ,,Pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori sačinjavaju eparhije Srpske pravoslavne crkve: Crnogorsko-primorska, Budimljansko-nikšićka, kao i delovi eparhija Mileševske i Zahumsko- hercegovačke“.

Nigdje u tekstu odluke Sinoda se ne pominje Srpska crkva u Crnoj Gori već, isključivo – Pravoslavna crkva u Crnoj Gori.

Autor ovog dijela mišljenja CANU naglašava značaj odluke Sinoda o formiranju Episkopskog savjeta Pravoslavne crkve u Crnoj Gori kao i simbolični značaj titule koja se dodjeljuje mitropolitu Amfilohiju – arhiepiskop cetinjski.

Razumijevanje značaja ove odluke nije, kako se ističe, moguće bez osvrta na istoriju crnogorskog pravoslavlja od početka 20. vijeka, ističe se u Prilogu.

Potom se citira Ustav Svetog sinoda u Knjaževini Crnoj Gori iz 1904. godine u kojem je zapisano: „Avtokefalna pravoslavna Mitropolija u Knjaževini Crnoj Gori, kao član jedne svete katoličanske i apostolske crkve, kojoj je pastironačelnik i glava Gospod i Bog naš Isus Hristos, čuva i održava jedinstvo u dogmatima i kanoničkim ustanovama sa svima drugima pravoslavnima avtokefalnim crkvama, i ovo će jedinstvo ona čuvati i održavati dovijeka“.

Istorijski položaj i postojanje Crnogorske pravoslavne crkve se u kratkom pregledu dopisa CANU notira i kroz Ustav Knjaževine Crne Gore, ali i ukazuje na posljedice Podgoričke skupštine kada je donijeto ,,Rješenje“ o ,,ujedinjenju sa Kraljevinom Srbijom“, ali i ujedinjenje dvije crkve.

Istorija je pokazala da nije bilo govora o ujedinjenju već klasičnom prisajedinjenju ili anšlusu i da nakon toga, sve do 1945. godine, nije postojalo ni ime države Crne Gore, dok je Crnogorska pravoslavna crkva obnovljena tek 1993, a upisana u državni registar – 2000. godine.

U ocjeni Akademije se ističe da, iako je ,,cetinjska mitropolitska katedra sa nivoa arhiepiskopije ‘spuštena’ na nivo episkopije“, to ,,ne znači diskontinuitet njenog postojanja i funkcionisanja, istovremeno sa eparhijama Zahumsko-rasijskom i Pećkom, sve do donošenja Ustava SPC 1931, kojim je osnovana Crnogorsko-primorska eparhija, sa sjedištem na Cetinju i mitropolitom na njenom čelu.

To istorijsko nasljeđe zatiranja, unutar kišobrana SPC, donekle se zaustavilo, ističe se u mišljenju CANU, odlukom Sinoda SPC iz 2006. kada je ,,došlo do izvjesnog organizacionog prilagođavanja Srpske pravoslavne crkve novoj političkoj stvarnosti i državnom uređenju“ nakon crnogorske obnove nezavisnosti.

No, nakon smrti Amfilohija Radovića to je nasljeđe prebrisano, upravo odlukom Sinoda SPC iz 2021. godine, kada je i izabran mitropolit Joanikije.

Prema mišljenju CANU, u preambuli ,,temeljnog ugovora“ se ne sagledava istorijska uloga Mitropolije crnogorsko-primorske, a sadržajem ,,temeljnog ugovora“ se trajno verifikuje ukidanje Episkopskog savjeta i – što je važnije – potpuno se ignoriše i praktički briše naziv Pravoslavna crkva u Cmoj Gori, koji je egzistirao punih petnaest godina, od 2006. Očito je da je lanac imperijalne politike odavno okovao ruke za slobodnomisleće ljude unutar srpske crkve, ali i stavio Crkvu Srbije u poziciju instrumenta za sprovođenje imperijalne politike.

Zato je i zaključak Priloga 1 mišljenja CANU o sadržaju ugovora vrlo znakovit: ,,Time se ignorišu istorijski izvori prvog reda o istoriji crnogorskog pravoslavlja“!

Iako nije eksplicite rečeno, jasno je da prijedlog ugovora sa Crkvom Srbije predstavlja neku vrstu zvanične revizije istorije i brisanje postojanja istorijske činjenice o postojanju autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve.

PRAVNE EGZIBICIJE

Analizirajući kako su u normativnom dijelu ,,temeljnog ugovora“ crnogorske države i Crkve Srbije riješena pitanja vlasništva nad imovinom i uknjižbe imovine, CANU je decidna.

“Odredba člana 7 stav 2 kojom se jemči Crkvi (čitaj: Srpskoj pravoslavnoj crkvi) nepovredivost prava svojine i državine nad manastirima, hramovima, zgradama i drugim nepokretnostima i prostorima u njenom vlasništvu, u skladu sa pravnim poretkom države, nepotrebna je i pravno neprihvatljiva”, kaže se na početku analize.

Dokazujući tu tezu autor CANU se poziva i na Ustav Crne Gore koji jemči svakom pravnom ili fizičkom licu pravo svojine, pa se konstatuje da je ,,dodatno jemčenje ugovorom suvišno i neuobičajeno“.

Potom se pravni ekspert pozvao na tekovine Opšteg imovinskog zakoniku za Knjaževinu Crnu Goru Valtazara Bogišića, po kojem su Cetinjski manastir i drugi manastiri, pravoslavne crkve i druge crkvene ustanove, samostalna pravna lica (imaonici), a to znači vlasnici pokretnih i nepokretnih stvari koje su „dobili darovštinom, nasljedstvom, zavještajem ili sličnim kojim zakonitim načinom“.

“Ova crkvena dobra se ne mogu „nikako prodavati ili inače ustupati bez naročita dopuštenja državne vlasti“. U ovom slučaju država se pojavljuje kao davalac saglasnosti na ugovor o otuđenju, a ne kao vlasnik crkvenih dobara. Ovaj svojinsko-pravni režim, koji je važio u Knjaževini Crnoj Gori nije se zakonitim načinom mijenjao do današnjeg dana”, ističe se u Prilogu 2.

Autor konstatuje da su u Crnoj Gori vlasnici pojedinih zakonito stečenih hramova, crkava, zgrada i drugih nepokretnosti i Mitropolija crnogorsko-primorska i eparhije Budimljansko-nikšićka, Mileševska i Zahumsko-hercegovačka, kao samostalna pravna lica i napominje da je nesporno da ta pravna lica čine ,,organski dio Srpske pravoslavne crkve“.

To, međutim, ne znači da Srpska pravoslavna crkva može da se pojavi kao vlasnik manastira i crkava ,,preko postojećeg vlasnika“, odnosno Mitropolije i tri eparhije koje su već registrovane kao pravna lica u Crnoj Gori.

“Iz principa isključivosti prava svojine proizilazi pravilo po kome na jednoj stvari ne mogu postojati dva ili više prava svojine. Tako na primjer: pravo svojine na dobrima Cetinjskog manastira kao samostalnog pravnog lica (imaonika) isključuje pravo svojine Mitropolije crnogorsko-primorske ili pravo svojine Srpske pravoslavne crkve ili pravo svojine nekog drugog pravnog subjekta. Takođe, pravo svojine Mitropolije crnogorsko-primorske na Hramu Hristovog vaskrsenja isključuje pravo svojine Srpske pravoslavne crkve ili nekog drugog pravnog subjekta”, ističe se u mišljenju Akademije.

Drugim riječima: dva pravna lica ne mogu biti isključivi vlasnici jedne imovine, naročito što Crkva Srbije kao takva i ne postoji u pravnom poretku.

“Nevlasnicima se to pravo ne može jemčiti, jer ga nemaju. Isto važi i za ona pravna lica koja su pravo svojine upisala u katastar nepokretnosti bez punovažnog pravnog osnova. Takva uknjižba je nezakonita”, ističe se u Prilogu 2 uz konstataciju da ,,ustavno i konvencijsko jemčenje prava svojine nije potrebno dodatno garantovati temeljnim ugovorom svim nespornim vlasnicima“.

UKNJIŽBA

Posebno se u mišljenju CANU bave i uknjižbom, odnosno odredbom ,,temeljnog ugovora po kojoj se država obavezuje da u skladu sa sopstvenim pravnim poretkom izvrši uknjižbu svih neupisanih nepokretnosti na Mitropoliju crnogorsko-primorsku i na eparhije Budimljansko-nikšićku, Mileševsku i Zahumsko-hercegovačku. U CANU ocjenjuju da je i ova formulacija iz četvrtog stava člana 7 ,,nepotrebna i pravno neprihvatljiva iz sljedećih razloga“.

I to se vrlo precizno objašnjava: da prema Zakonu o državnom premjeru i katastru nepokretnosti već postoji obaveza organa državne uprave da vrši upis u katastar nepokretnosti te da je procedura vrlo jasna.

“Ponovno naglašavanje ove zakonske obaveze nadležnog državnog organa u temeljnom ugovoru je nepotrebno i neuobičajeno “, ocjenjuje se.

Potom se taksativno navode zakonski uslovi za upis, ali i naglašava da mora postojati zakonski uslov za upis imovine, bez obzira na to da li se radi o vjerskoj instituciji, nekom pravnom ili fizičkom licu.

“Temeljni ugovor ne može biti punovažan pravni osnov za uknjižbu. Isto tako, nije uobičajeno da se njime „pojačava“ izvršenje zakonske obaveze nadležnog državnog organa, pod uslovom da su ostvareni uslovi za uknjižbu”, ističe se u dokumentu CANU, uz preciznu konstataciju da se ,,temeljnim ugovorom“ ne može riješiti svojinsko-pravni režim na pravoslavnim manastirima, hramovima i drugim crkvenim dobrima.

“U Crnoj Gori ova pitanja su isuviše složena i zahtijevaju podrobniju analizu i rješenja. Čini se da se ona ne mogu riješiti bez donošenja specijalnog zakona o svojini vjerskih zajednica, u kome bi se uvažila tradicija, običaji, rješenja Opšteg imovinskog zakonika za Knjaževinu Crnu Goru, rješenja Ustava pravoslavnih konsistorijuma, pozitivno-pravna rješenja, uporedno-pravna rješenja, kao i rješenja i standardi u pravu Evropske unije “, zaključuje se u pravnoj ekspertizi CANU.

ĆUTANJE (NI)JE ZLATO 

Crnogorskoj akademiji nauka i umjetnosti do sada je sa raznih adresa – od političkih stranaka, intelektualaca, medija i ukupne crnogorske javnosti prebacivano da su, iako najznačajnija naučna institucija, ćutali dok su trajale brojne političke i društvene krize. Da su – osim rijetkih izuzetaka – akademici uglavnom izbjegavali da iskažu javan sud.

Mnogi nijesu očekivali i da će se povodom rješavanja odnosa Crne Gore i Crkve Srbije akademici oglašavati, pa i nije bilo upitnih pogleda prema zgradi u Ulici Rista Stijovića 5.

Možda je na ,,tu kartu“ – da se CANU neće oglašavati – zaigrao i premijer Abazović kada je mišljenje Crnogorske akademije nauka i umjetnosti o ugovoru Crne Gore i Crkve Srbije strpao u fioku svog stola. Ili je, možda, računao da ,,sijede glave“ ne znaju što rade ili je, kao pravi politički šibicar, sakrio dokumenta koja mu ne idu na ruku.

Ko zna, bahat kakav jeste, premijer kada mu se ne dopada tuđe mišljenje, sasvim je moguće da, koliko sjutra, i akademike CANU optuži da su ,,crnogorski ekstremisti“!?

Izvor: Pobjeda