Kada je Rusija 24. februara započela masovnu invaziju na Ukrajinu, stanovnici Mirnograda su znali šta treba da urade: da počnu da kopaju.

Mali grad, koji se nalazi u dometu ruske artiljerije u istočnoj Ukrajini, izdržao je šest mjeseci bez vode 2014. godine, nakon izbijanja sukoba ukrajinske armije i snaga koje je podržavala Rusija u regionu poznatom kao Donbas.

Stanovnici su zatim proveli nekoliko sedmica usred zime drhteći nakon što je u borbama početkom 2015. oštećen sistem sa toplom vodom, kazao je Denis Tomaž, šef gradskog odjeljenja za investicije i inovacije.

Od tada, grad pravi planove za vanredne situacije, uključujući rad na pretvaranju podzemnih voda koje prodiru kroz ugašene rudnike uglja u izvor vode za piće.

"Shvatili smo da bi to moglo da se ponovi", rekao je Tomaž telefonom iz Mirnograda. Vlada buši bunare širom grada i čak pomaže stanovnicima da iskopaju svoje.

Dok je Mirnograd do sada izbjegavao značajnu štetu, mnogi drugi gradovi na frontu nisu bili te sreće.

Napadi na vodovodnu infrastrukturu i egzodus stanovništva, koje je primorano da napusti svoje domove, doveli su do toga da je čak 13 miliona njih širom zemlje potrebna pomoć u vodi, sanitarnim čvorovoma i održavanju higijene, navodi se u julskom izvještaju UN.

Koje bolesti prijete?

Područjima bez bezbjednog pristupa vodi prijeti kolera, hepatitis, šuga i druge potencijalno smrtonosne bolesti, saopštile su UN.

Djeca su posebno ranjiva. Zagađena voda i nehigijenski uslovi života izazivaju njihovu smrt dvadeset puta češće nego dugotrajno nasilje, ističe se u izvještaju UNICEF-a za 2019.

Problemi sa vodom u Ukrajine najakutniji su u Mariupolju koji kontroliše Rusija, na obali Azovskog mora u Donbasu i u Nikolajevu, koji se nalazi zapadnije i pod kontrolom je ukrajinskih institucija.

Napad Rusije na Mariupolj, u kome je nekada živjelo 430.000 stanovnika, počeo je prvog dana invazije.

Do 2. marta u ruskim napadima je uništen glavni kanal za vodu za piće i pomoćni vodovod. Tokom tromjesečne opsade uništene su sve 22 gradske pumpe, saopštila je gradska vlada.

Stanovnici su bili primorani da piju kišnicu i razbijaju sisteme za grijanje kako bi izvukli vodu i oprali ruke, navodi Human Rights Watch.

Čini se da je Rusija učinila malo da obnovi pristup bezbjednoj vodi nakon okupacije grada sredinom maja, zbog čega je preostalih 100.000 stanovnika izloženo riziku od bolesti koje se prenose vodom.

Početkom jula, samo pet odsto kuća je bilo priključeno na izvore vode, navodi se na kanalu na društvenim mrežama koji vodi Petro Andrjuščenko, savjetnik gradonačelnika Mariupolja koji je trenutno van grada.

Čak i ova voda može biti prilično opasna za upotrebu. Analiza od 18. jula je pokazala da voda u gradu ima opasne nivoe bakterije povezane sa fekalijama, piše u izvještaju zvaničnika raseljene ukrajinske gradske uprave.

Mariupolj je posebno izložen riziku od izbijanja kolere, koja je pogodila ovaj grad čak i prije sukoba ukrajinskih i snaga koje podržava Rusija 2014. U junu je Svjetska zdravstvena organizacija upozorila na potencijalnu epidemiju kolere, saopštavajući da unaprijed šalje zalihe u cilju pomoći ovom gradu.

Nikolajev, lučki grad na rijeci koja se uliva u Crno more zapadno od Hersona koga drži Rusija, potpuno je odsječen od vodosnabdevanja kada su ruske snage sredinom aprila oštetile vodovod Dnjepar-Mikolajev.

Grad je od tada obnovio pristup vodi, ali ona koja teče kroz cevovode nije pogodna za ljudsku upotrebu jer sadrži so, kaže Aleksij Burak, menadžer nevladine organizacije Water Mission, sa sjedištem u SAD.

U gradu su iskopani bunari, ali je i dalje problem pronaći vodu za piće. Burakova grupa se fokusirala na bolnice, gde je čista voda pitanje života ili smrti. “Ljudi su na dijalizi“, rekao je Burak. Voda "mora biti skoro destilovana" za upotrebu.

Situacija u Donbasu, mestu veoma teških borbi od februarske invazije, a posebno u posljednjih nekoliko mjeseci, možda je najneizvjesnija.

Veliki dio vode u regionima Donjecka i Luganska dolazi iz kanala Siverski Donjec-Donbas, koji se proteže 133 km kroz teritoriju koju drže Ukrajina i Rusija.

Zbog nesanirane štete od granatiranja neka sela su bez tekuće vode od 2014, navodi se u izvještaju UNICEF-a.

Donbas se takođe suočava sa nizom ekoloških problema, uključujući kontaminaciju podzemnih voda zbog vode iz rudnika, pa čak i radioaktivnom kontaminacijom zbog sovjetskog podzemnog nuklearnog testa 1979. godine, navodi se u izvještaju Eurasia Daili Monitor.

Obnavljanje pristupa vodi je skupo, u vrijeme kada se zemlja već suočava sa teškim ekonomskim problemima.

U jednom izvještaju UN-a se navodi da su ukupni troškovi popravke vodovodne infrastrukture iznosili skoro 75 miliona dolara prije ruske invazije, pri čemu je više od polovine štete u regionu Donjeck, koji je pogođen žestokim oružanim sukobima.

Kratkoročne hitne mjere takođe mogu biti skupe. Jedan sistem za filtriranje vode mogao bi da košta čak 7.000 eura plus instalacija i drugi troškovi, kaže Mihajlo Amosov iz Ecoaction-a, ekološke nevladine organizacije koja pomaže zajednicama da obnove pristup vodi.

Gradovi takođe moraju da troše novac na generatore, jer štete izazvane ratom mogu da dovedu prekida struje potrebne za pokretanje sistema za filtriranje vode, kaže zvaničnik iz Mirnograda Tomaz.

Lokalne organizacije u hodu tragaju za rješenjima. Ekoakcija, na primjer, ima veze sa drugim aktivistima za zaštitu životne sredine u Evropi, ali nema podršku organizacija sa velikim budžetom kao što su UN.

Ove grupacije nemaju ni veliko iskustvo u pružanju materijalne podrške koja je sada potrebna gradovima i selima. Većina njihovog prethodnog rada bila je fokusirana na analize i druge projekte koji nisu uključivali isporuku materijalnih dobara.

"Intelektualni rad je i dalje izuzetno važan", rekla je Ana Daniljak, ekspertkinja Ekoakcije, ali fizičke zalihe su ono što je sada potrebno.

"To je nalik modelu preživljavanja," dodala je.

Zajednice koje su bile pogođene i prije februarske invazije mogu na neki način biti najbolje pripremljene.

Mirnograd, grad na prvoj liniji koji je doživeo šjestomesečno isključenje vode 2014. godine, dugo je radio na rekonstrukciji uz podršku Agencije američke vlade za pomoć USAID i nemačke razvojne agencije GIZ. Gradska vlada sada traži sredstva od USAID-a za kupovinu sistema za filtriranje za svoje bunare.

U stvari, grad nastavlja sa složenim procesom pretvaranja otpadne vode iz rudnika za piće čak i dok ruska vojska nastavlja napade na oko sat vremena vožnje ka sjeveroistoku.

"Ne možemo tek tako da napustimo grad", rekao je Tomaž.

"Šta će biti biće. Kako da odustanemo i da se plašimo ruskih vojnika", dodao je zvaničnik iz Mirnograda.

Izvor: Radio Slobodna Evropa