-Generalno posmatrano, na polju ostvarivanja prava lica sa invaliditetom postignut je ograničeni napredak. Vidljivost osoba sa invaliditetom je povećana, a došlo je i do unaprjeđenja normativnog okvira koji reguliše njihova prava. Ratifikacijom UN Konvencije na normativnom planu usvojen je pristup invaliditetu zasnovan na ljudskim pravima - navodi se u saopštenju Ombudsmana.

Međutim, kako ističu, nedovoljno dobra implementacija usvojenih pravnih standarda dovodi do toga da se lica sa invaliditetom i dalje suočavaju sa brojnim preprekama koje im onemogućavaju puno i efikasno učešće u životu zajednice.

-Važno je podsjetiti i da Akcioni plan za realizaciju preporuka UN Komiteta za prava lica sa invaliditetom nije usvojen, pa se postavlja pitanje odnosa države prema obavezama koje je Crna Gora preuzela ratifikacijom Konvencije UN-a o pravima lica sa invaliditetom. U vezi sa tim upitno je kada će se usvojiti Strategija o deinstitucionalizaciji i planovima transformacija ustanova, što je, između ostalog, jedna od preporuka Komiteta - naglasili su.

Prema mišljenju institucije Zaštitnika, deinstitucionalizacija se mora sprovoditi sistemski, na bazi slobodnog izbora i raznovrsnosti usluga za osobe sa invaliditetom.

-Podsjećamo i da se u Crnoj Gori trenutno invaliditet utvrđuje u više različitih resora, na osnovu mnoštva različitih propisa, što dovodi do različite metodologije utvrđivanja invaliditeta koji se pri tom uglavnom zasniva na medicinskom modelu pristupa invaliditetu. Reforma sistema utvrđivanja invaliditeta, koja je u toku, ima za cilj sprovođenje kompleksne, strukturne reforme nacionalnog sistema utvrđivanja invaliditeta. Cilj reforme je uspostavljanje jedinstvenog tijela vještačenja (Zavod) i jedinstvenih nacionalnih kriterijuma i metodologije za utvrđivanje invaliditeta, koji će biti više zasnovani na modelu ljudskih prava - stoji u saopštenju.

Zaštitnik je godinama unazad, kako dodaju, ukazivao da nepostojanje jedinstvenog tijela za vještačenje predstavlja prepreku u ostvarivanju prava lica sa invaliditetom, u svim područjima društvenog života u kojima se ona priznaju na temelju nalaza i mišljenja tijela za vještačenje.

-Paralelno sa tim problematizujemo i okolnost što u Crnoj Gori još uvijek nije uspostavljena jedinstvena baza podataka (registar) lica sa invaliditetom, neophodan za sistemsko planiranja politika u ovoj oblasti i procjene potreba, praćenja standarda života i ukupnih uslova u kojima žive osobe s invaliditetom - poručili su iz Ombudsmana.

Zakon o zabrani diskriminacije lica sa invaliditetom ne prepoznaje dvostruku i intersekcijsku diskriminacija žena i djevojčica s invaliditetom, kao posebnih oblika diskriminacije u odnosu na pol i invaliditet, kao ni posebne oblike diskriminacije osoba s invaliditetom u oblastima jednakog priznanja lica pred zakonom, pristupa pravdi, privatnosti, bračnih i porodičnih odnosa. S tim u vezi, primijećeno je zanemarivanje rodnog aspekta u zakone i politike sa invaliditetom i obrnuto.

-Iako relevantni pravni okvir utvrđuje obavezu države da licima sa invaliditetom osigura pristup izgrađenom okruženju, prevozu, informacijama, komunikacijama, kao i drugim uslugama i objektima namijenjenim javnosti, stanje u ovoj oblasti daleko je od zadovoljavajućeg. Imajući u vidu da je pristupačnost zapravo preduslov za ostvarivanje drugih prava u gotovo svim oblastima društvenog života, efikasno rješavanje ove problematike mora ostati u vrhu prioriteta izvršne vlasti - ocijenili su u saopštenju.

Vidljivi su napori na unaprjeđenju inkluzivnog obrazovanja.

-Posebno je bitno napomenuti da je u prethodnom periodu potvrđen Marakeški ugovor za olakšanje pristupa objavljenim djelima za osobe koje su slijepe, slabovide ili imaju druge poteškoće u korišćenju štampanih materijala. Pozdravljamo i unaprijeđeno zakonsko rješenje u vezi sa položajem asistenata u nastavi i očekujemo da će učinjeni napredak na normativnom planu pratiti adekvatna i potpuna implementacija, što će bez sumnje rezultirati podizanjem nivoa kvaliteta inkluzivnog obrazovanja - istakli su.

U oblasti rada i zapošljavanja poseban problem predstavlja nedostatak svijesti poslodavaca o obavezi zapošljavanja lica sa invaliditetom, u slučaju da to lice ima jednake ili bolje kvalifikacije, stručne ili radne sposobnosti nego lice bez invaliditeta, kao i obavezi da na odgovarajući broj zaposlenih zaposli određeni broj lica sa invaliditetom koje su utvrđene pozitivnim propisima Crne Gore.

Međutim, prema njihovim riječima, najveći broj poslodavaca se odlučuje da iskoristi zakonsku mogućnost koja se odnosi na uplaćivanje posebanog doprinosa za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje lica sa invaliditetom, umjesto zapošljavanja lica sa invaliditetom.

-U prvih sedam mjeseci ove godine osobe sa invaliditetom podnosile su Zaštitniku pritužbe u vezi sa diskriminacijom prilikom zapošljavanja, pa je u izvještajnom periodu bilo šest (6) predmeta u ovoj oblasti, od čega je u tri (3) predmeta utvrđena diskriminacija po osnovu invaliditeta i date su preporuke. Dalje, u postupcima pred organima javne vlasti registrovana su dva (2) predmeta zbog diskriminacije po osnovu invaliditeta; u području pristupa dobrima i uslugama tri (3) predmeta, od čega je u jednom (1) utvrđena diskriminacija. U oblasti socijalne zaštite registrovana su tri (3) predmeta, a u oblasti obrazovanja jedan (1) predmet - naveli su u saopštenju.

Iako su u ovoj oblasti brojni aspekti na koje treba skrenuti pažnju javnosti, Ombudsman ukazuje i na neophodnost da se model zamjenskog odlučivanja kod potpunog ili djelimičnog oduzimanja poslovne sposobnosti zamijeni modelom odlučivanja uz podršku. Takođe, potrebno je da se unaprjeđuju postojeće i razvijaju nove usluge za život u zajednici za lica sa invaliditetom.

U cilju doprinosa ukupnom unaprjeđenju položaja osoba sa invaliditetiom, Zaštitnik uz podršku UNICEF-a realizuje projekat “Podrška nezavisnom monitoringu UN Konvencije o pravima osoba sa invaliditetom (UNCRPD)”, u okviru kog će biti ustanovljena mreža predstavnika reprezentativnih organizacija osoba sa invaliditetom, uz potrebu da se kroz projekat ojačaju njihovi kapaciteti i čitava mreža učini održivom na duži rok.

-Na kraju, svim osobama sa invaliditetom, članovima njihovih porodica i angažovanom nevladinom sektoru, čestitamo na istrajnoj borbi, doprinosu i strpljenju prilikom rješavanja svih navedenih problema i izazova. Tog strpljenja bilo je i previše, a budući da ostvarivanje garantovanih prava i sloboda ne trpi odlaganja i relativizaciju, svi u sistemu javne vlasti moramo pokazati više odgovornosti i zalaganja u cilju što bržeg unaprjeđenja stanja u ovoj oblasti - poručuju u saopštenju.

Ombudsman apeluje na sve donoisoce odluka da se o pitanjima koja se tiču osoba sa invaliditetom odlučuje uz učešće njihovih reprezentativnih organizacija i da se u svim procesima njihovim stavovima i sugestijama da posebna pažnja