Njihova upotreba traje svega 15-tak godina što je nedovoljno da bismo imali uvid u sve efekte ali za sada su neke stvari prilično jasne.

“Na prvom mjestu, sve je bolje od pušenja duvana. Duvan je na američkom kontinentu najmanje 2.000 godina korišćen u medicinske svrhe, a upotreba duvana za uživanje započela je oko 1600. godine. Već vijek i po kasnije, duvan je korišćen kao insekticid, a oko 1830. godine otklonjena je svaka sumnja da nikotin, glavni aktivni sastojak duvana, ima toksično dejstvo na ljude. Rak pluća nije jedina posledica pušenja, ima ih mnogo, a posledice su vezane za hiljade hemijskih materija koje potiču od sagorijevanja duvana i duvan je najveći ubica 20. veka – veći od svih ratova koji su se desili u ovom periodu. Sagorijevanje bilo kakve organske materije daje kancerogeni dim, lišće, drvo, ugalj, nafta…svaki dim je štetan”, navodi za N1 prof. dr Svetlana Stanišić.

Ona dodaje da prilikom sagorijevanja duvana i filter-papira oslobađa se preko 4.000 hemijskih jedinjenja, među kojima su benzopiren, katran, ugljen-monoksid, aceton, butan, vinil-hlorid, amonijak (dodaje se da bi poboljšao preuzimanje nikotina u plućima i time pojačao zavisnost), arsen, formaldehid, fenoli, cijanovodonik, naftilamin, toluidin, karbinol, 2-benzoakridin, kadmijum, polonijum, uretan i dr.

Filter ne smanjuje opasnost od pušenja, pokazalo se da ljudi tada jače uvlače dim. Uz nikotin u cigarete se dodaju MAO inhibitori koji pojačavaju zavisnost od nikotina jer smanjuju njegovo razlaganje u organizmu.

“Pušenje uzrokuje rak bešike, krvi, grlića materice, debelog crijeva, jednjaka, bubrega, jetre, pankreasa, grla i želuca i ako ne bi bilo pušenja, oboljevanje od raka bi bilo smanjeno za trećinu. Osim maligniteta, pušenje značajno povećava rizik od nastanka hroničnog bronhitisa, hronične opstruktivne bolesti pluća, emfizema, astme, ateroskleroze, hipertenzije i njihovih fatalnih posledica, srčanog i moždanog udara, utiče na nastanak čira na želucu i dvanaestopalačnom crijevu, razvoj Kronove bolesti, pomaže razvoj osteoporoze, parodontopatije, katarakte, a ubrzava i starenje”, navodi sagovornica N1.

Prema riječima dr Stanišić kada su u pitanju muškarci, pušenje utiče na plodnost i potenciju, a kada su u pitanju žene, pušenje utiče na otežano začeće, prijevremeni ulazak u menopauzu, povećan rizik od prijevremenog porođaja, nagle smrti odojčeta i smanjene tjelesne mase djeteta.

Vejpovi

“Elektronske cigarete nisu zvanično prihvaćene kao sredstvo za odvikavanje od pušenja. Elektronske cigarete su skuplje od duvana i njihova prodaja je u interesu proizvođača. Elektronske cigarete imaju u sebi bateriju koja omogućava zagrijevanje tečnosti i formiranje aerosola koji pušač udiše, a temperatura iznosi oko 150 stepeni, dok kod cigarete iznosi oko 400 i više stepeni. Aerosol predstavlja sitne kapljice tečnosti raspršene u vazduhu i razlikuje se od isparenja, koja predstavljaju gasovito stanje materije”, objašnjava dr Stanišić.

Ona dodaje da uz nikotin, u elektronskim cigaretama se nalazi benzoična kiselina, propilen glikol i biljni glicerol koji kao humektanti čine da ova isparenja podsjećaju na dim, a mogu iritirati respiratornu sluznicu i oči, inače se koriste i za pozorišne predstave.

Dr Stanišić ističe da se pokazalo da ne postoji regulativa koja se bavi sastavom vejp tečnosti pa neki proizvodi imaju diacetil koji uzrokuje ožiljne promjene na plućima i fibrozu tkiva što dovodi do trajnih posledica i poznato je kao popcorn sindrom jer je u industriji kokica diacetil uzrokovao slične promjene kod zaposlenih radnika.

“Dim elektronskih cigareta može sadržati kancerogeni formaldehid koji nastaje kad nedovoljno tečnosti dospijeva do grejnog dijela. Takođe, kako se pokazalo, hemijski sastav aerosola zavisi od proizvođača i može uključiti benzen i toluen, acetaldehid, aceton, akrolein, nitrozamine i teške metale. Ove toksične materije u isparenjima e-cigareta su u značajno manjoj koncentraciji nego u duvanskom dimu, čak do 450 puta, i verovatno potiču od duvana koji se koristi za proizvodnju nikotinskog preparata”, navodi ona.

Dodaje da od materija koje mogu da budu opasne, tu je vitamin E i tetrahidrokanabinol ili THC, psihoaktivna supstanca iz marihuana, koji su detektovani kao uzrok zapaljenja pluća kod nekih osoba (EVALI – electronic vape associated lung inflammation). Manifestacija je slična pneumoniji samo bez identifikovanog mikrobiološkog uzročnika i uz simptome gastrointestinalnog trakta.

“Nikotin se smatra glavnom aktivnom materijom iz cigareta koja u organizmu izaziva lučenje adrenalina iz nadbubrežne žlezde, zbog čega se oslobađa glukoza u krv, dolazi do ubrzanog rada srca i porasta krvnog pritiska. Takođe, nikotin utiče na zgrušavanje krvi, zbog čega povećava rizik od srčanog i moždanog udara, a osim toga, djeluje neurotoksično i pomaže nekontrolisan rast mutiranih ćelija, iako sam nema kancerogeno dejstvo. Kada je u pitanju zavisnost, pokazano je da nikotin, kao i pojedini narkotici, izaziva oslobađanje dopamina u mozgu i tako deluje stimulativno, kao i oslobađanje beta-endorfina čime se ublažava anksioznost”, objašnjava dr Stanišić.

Da li su e-cigarete korisno sredstvo za odvikavanje od pušenja 

Dr Stanišić naglašava da je jedna studija koja je obuhvatila 200 ispitanika, pokazala da je uz pomoć e-cigareta 66 odsto ispitanika prestalo sa pušenjem, a 25 odsto smanjilo upotrebu cigareta na manje od pet dnevno. Nažalost, nije kontrolisano u kojoj mjeri su ti efekti bili trajni jer je opštepoznato da se priličan broj osoba koje ostave pušenje posle izvjesnog vremena vrati staroj navici.

“Interesantno je da su elektronske cigarete zabranjene u oko 30 zemalja širom svijeta, čak i u nekim zemljama gdje je pušenje dozvoljeno”, naglašava naša sagovornica.

Nargila

Prema riječima dr Stanišić pušenje nargile je tradicionalna upotreba duvana koja se praktikuje 500 godina unazad na teritoriji Bliskog Istoka, Sjeverne Afrike i Azije i prema nekim izvorima potiče iz drevne Indije, gdje je ova tradicija uvedena kao alternativa uobičajenoj upotrebi duvana, dok drugi izvori tvrde da nargila vodi porijeklo iz Južne Afrike, Persije, Etiopije i drugih zemalja. Tokom poslednjih par godina upotreba duvana širom svijeta se smanjuje, ali se istovremeno registruje porast upotrebe nargile posebno među adolescentima, raste broj ugostiteljskih objekata koji nude ovu vrstu zadovoljstva.

“Postoje i razlozi zašto je pušenje nargile primamljivije nego upotreba cigareta, a jedan od njih je široka paleta aroma koje se nude, upotreba psihoaktivnih materija u kombinaciji sa duvanom, zatim značajnu ulogu igra i činjenica da nargila barovi imaju egzotičnu atmosferu, nalaze se blizu škola, nude dodatnu zabavu kao što je uživanje u orijentalnom plesu isl. Pritom, istraživanja ukazuju na to da 60 odsto populacije vjeruje da je pušenje nargile manje štetno nego pušenje duvana jer dim prolazi kroz vodu, a takođe je rasprostranjeno ubjeđenje da se zavisnost od nikotina tokom upotrebe nargile razvija sporo, iako se zapravo zavisnost od nikotina javlja pri upotrebi nargile tokom 6 dana u mjesecu za manje od godinu dana”, ističe ona.

Dr Stanišić kaže da kada su u pitanju zdravstveni efekti, činjenica jeste da je nargila štetnija od cigareta, a neke studije daju i procjene, pa povezuju upotrebu nargile sa malignim procesima na glavi i vratu, potvrđuju da je rizik od kardiovaskularnih bolesti čak trostruko veći, a spominje se i rizik za dobijanje tuberkuloze, kako je pokazala jedna studija slučaja iz Švedske.

Određeni faktori utiču na kvalitet dima tokom pušenja ali ilustracije radi, tokom jednog sata upotrebe nargile pušač u prosjeku unese kancerogenih materija koliko se nalazi u 10 cigareta, dok ugljen monoksid može biti zastupljen i u mnogo višoj koncentraciji, a kad se normira u odnosu na nikotin, najmanje 3 puta više karboksihemoglobina u krvi se registruje nakon pušenja nargile nego nakon upotrebe cigareta, pa je jedna od mogućih posledica upotrebe nargile i trovanje ugljen monoksidom.

Od drugih štetnih materija, sesija nargile po koncentraciji olova odgovara količini olova koju oslobodi sagorijevanje 80 cigareta, po koncentraciji formaldehida količini koju oslobodi 27 popušenih cigareta, a hroma i akroleina količini od 19 popušenih cigareta.

Uticaj na zdravlje svih ovih materija

„Naime, nikotin utiče na oslobađanje kateholamina, što uzrokuje ubrzan rad srca i porast krvnog pritiska, kao i poremećaj nivoa triglicerida i holesterola u krvi. Ugljen monoksid utiče na formiranje karboksihemoglobin kompleksa zbog čega se smanjuje priliv kiseonika u čitavo tijelo, suspendovane čestice utiču na poremećaj imunološkog odgovora, porast krvnog pritiska i veći rizik od nastanka tromba, isparljiva organska jedinjenja (formaldehid i akrolein) i teški metali uzrokuju oksidativni stres i sve ovo u konačnom ishodu ima za rezultat srčani i moždani udar, kao i maligna oboljenja”, zaključuje prof. dr Svetlana Stanišić za N1.