Evropska nedjelja prevencije raka grlića materice obilježava se od 22. do 28. januara 2024. godine s ciljem podizanja svijesti o rasprostranjenosti ovog oboljenja, faktorima rizika i značaju uspostavljenih preventivnih programa u okviru zdravstvenog sistema Crne Gore - Skrining programa raka grlića materice i Programa HPV vakcinacije.

Kako se dodaje, to su skrining programi raka grlića materice i programa HPV vakcinacije.

“Podaci SZO o rasprostranjenosti raka grlića materice na svjetskom nivou pokazuju da je rak grlića materice četvrti najučestaliji maligni tumor sa procjenom od 604 hiljada novih slučajeva i 342 hiljade smrtnih slučajeva u 2020. godini”, rekli su iz IJZ.

Foto: Institut za javno zdravlje

Navodi se da je javnozdravstveno opterećenje tom bolešću naročito veliko u nisko i srednje razvijenim zemljama svijeta.

“U Crnoj Gori rak grlića materice je takođe jedan od vodećih uzroka obolijevanja i umiranja u ženskoj populaciji kada su u pitanju maligne bolesti, što veoma zabrinjava imajući u vidu da je rak grlića materice visoko preventabilna maligna bolest ukoliko su efikasni programi prevencije”, kazali su iz IJZ.

Oni su naveli da prema procjenama SZO za 2020. godinu (koje su kreirane na osnovu posljednjih podatka Nacionalnog registra malignih bolesti) Crna Gora ima najveću dobno standardizovanu stopu obolijevanja (26,2/100 hiljada žena), kao i umiranja (10,5/100 hiljadažena) od raka grlića materice u Evropi.

“U Crnoj Gori rak grlića materice nalazi se na četvrtom mjestu kod žena i po broju novooboljelih i po broju umrlih od raka”, kaže se u saopštenju.

Pojašnjava se da je jedan od značajnih faktora koji doprinosi visokoj smrtnosti od te bolesti je činjenica da je prvi stadijum bolesti uglavnom bez simptoma, ili su oni nespecifični, pa žene traže stručni savjet i pomoć tek kada je bolest uznapredovala.

“Tada liječenje postaje otežano i neizvjesno što smanjuje šanse za izlječenje”, dodaje se u saopštenju.

Iz IJZ su rekli da je zbog svega navedenog, neophodno istaći značaj intenziviranja aktivnosti kojima se pažnja žena usmjerava ne samo na mogućnost, već i na neophodnost korišćenja dostupnih mjera prevencije u okviru zdravstvenog sistema kao što je skrining program raka grlića materice i HPV program vakcinacije.

Oni su kazali da su faktori rizika za nastanak raka grlića materice su raznovrsni, a u najvećem broju slučajeva uzrok je dugotrajna infekcija visokorizičnim (onkogenim) tipovima humanog papiloma virusa (HPV), koja pripada seksualno-prenosivim infekcijama.

Pored toga i drugi faktori rizika značajno utiču na razvijanje raka grlića materice, kao što su: smanjena otpornost organizma, prisustvo drugih seksualno prenosivih infekcija, kao što su hlamidija i gonoreja; stupanje u seksualne odnose u mlađoj životnoj dobi; česta promjena seksualnih partnera/ki; konzumiranje duvanskih proizvoda.

Navodi se da je HPV prisutan u oko 90-99 odsto slučajeva raka grlića materice.

“HPV tipovi 16 i 18 odgovorni su za oko 50-70 odsto slučajeva ovog raka, a sedam visokorizičnih tipova (16, 18, 31, 33, 45, 52 i 58) smatraju se odgovornim za ukupno do 90 odsto svih slučajeva raka grlića materice”, kaže se u saopštenju.

Kako se dodaje, uporne infekcije visokorizičnim tipovima HPV dovode do pojave prekanceroznih i kanceroznih promjena na grliću materice.

Iz IJZ su rekli da je skrining program raka grlića materice jedna od najefikasnijih preventivnih mjera jer se bolest otkriva u ranoj fazi prije pojave kliničkih simptoma i znakova.

Pojašnjava se da skrining omogućava ne samo otkrivanje raka grlića materice u ranoj fazi, već i otkrivanje prekanceroznih promjena, čijim se uklanjanjem sprečava nastanak malignih promjena.

“Ranim otkrivanjem povećava se mogućnost izliječenja, poboljšava kvalitet života i produžava period preživljavanja uz istovremeno smanjenje troškova liječenja i zbrinjavanja takvih pacijentkinja”, ukazali su iz IJZ.

Dodaje se da se skrining raka grlića materice u Crnoj Gori sprovodi na nacionalnom nivou.

“Ciljnu grupu čine žene bez simptoma ove bolesti, koje imaju između 30 i 50 godina i koje su osiguranice Fonda za zdravstveno osiguranje”, navodi se u saopštenju IJZ.

Oni su naveli da primarni test za rano otkrivanje raka grlića materice je HPV test koji podrazumijeva otkrivanje prisustva HPV partikula u brisu grlića materice.

Navodi se da uzimanje brisa grlića materice za HPV je jednostavna, brza i bezbolna metoda.

U IJZ, kako se dodaje, vrši se analiza uzorkovanog materijala i rezultati se elektronskim putem šalju izabranim ginekolozima.

Oni su rekli da žene, kod kojih je test pozitivan pozivaju na dodatnu dijagnostiku - PAPA test, citološki pregled cervikalnog brisa metodom LBC (liquid based cytology).

“Tada se mogu pronaći promijenjene ćelije u ranom stadijumu koje se mogu lako odstraniti, tako da se ne razviju u rak”, rekli su iz IJZ.

Oni su kazali da ciklus skrininga raka grlića materice traje pet godina što znači da će žene sa HPV negativnim nalazom biti pozvane za pet godina u novi ciklus skrininga.

Kako se dodaje, pozitivni HPV test ukazuje na povećani rizik razvoja raka grlića materice i ne znači da žena ima ili da će se kod nje sigurno razviti ta bolest.

Iz IJZ su rekli da HPV vakcinacija predstavlja specifičnu mjeru primarne prevencije koja u značajnoj mjeri smanjuje rizik od razvoja promjena koje prethode raku, pa i samog raka grlića materice.

Oni su naveli da najbolji efekat vakcina ima ukoliko se primjeni u ranom uzrastu, već nakon navršenih devet godina života (od devet do 14 godina).

Navodi se da zemlje koje deceniju ili duže vakcinaciju sprovode sistemski i sa visokim obuhvatom, bilježe značajno smanjenje učestalosti HPV infekcija pojedinim visoko-rizičnim tipovima ovog virusa, genitalnih bradavica, promjena na grliću materice koje prethode raku i raka grlića materice.

U Crnoj Gori je, od 26. septembra 2022. godine, započela HPV vakcinacija, koja je za sada namjenjena samo djevojčicama/djevojkama.

Iz IJZ su rekli da je od početka vakcinacije, vakcinisano 6,7 hiljada djevojčica/djevojaka, dominantno u uzrasnoj grupi od devet do 14 godina.

Navodi se da se u Crnoj Gori primjenjuje deveto-valentna vakcina, sa najširim opsegom zaštite od dostupnih HPV vakcina.

“Primjenom ove vakcine se na bezbjedan način smanjuje rizik od razvoja infekcije sa najučestalijim visoko-rizičnim tipovima HPV-a”, rekli su iz IJZ.

Oni su dodali da je vakcinacija djelotvornija kada se primjeni u mlađem uzrastu, a nivo zaštite koji pruža je stabilni dugi period.

“HPV9 vakcina je dostupna u Crnoj Gori za sve djevojčice uzrasta od devet do 14 godina, koje su primarna ciljna grupa za vakcinaciju, a od nedavno je omogućena i vakcinacija djevojaka u uzrasnoj grupi od 15 do 18 godina”, podsjetili su iz IJZ.

Oni su kazali da će se vakcinacija tokom godine u određenom obimu sprovoditi i među djevojkama uzrasta od 19 do 26 godina, a uskoro se očekuje da će HPV vakcina biti dostupna i za dječake/momke.

Iz IJZ su naveli da se rak grlića materice može spriječiti odlaskom na redovne ginekološke preglede, učešćem u organizovanom skriningu raka grlića materice, HPV vakcinacijom, izbjegavanjem stupanja u seksualne odnose u ranoj životnoj dobi i upotrebom kondoma naročito kada je u pitanju novi ili nepoznati partner/ka.