Prema Dejtonskom mirovnom sporazumu i članu 3 Ustava Bosne i Hercegovine (BiH) entiteti mogu da uspostave posebne paralelne odnose sa susjednim zemljama u skladu sa suverenitetom i teritorijalnim integritetom BiH i uz ustavnu obavezu entiteta da je to u skladu sa odlukama zajedničkih institucija BiH. Na osnovu toga su Savezna republika Jugoslavija (SRJ) i entitet Republika Srpska potpisale Sporazum o specijalnim paralelnim vezama u Banjaluci marta 2001. godine. Nakon što se Crna Gora osamostalila, Srbija je naslijedila međunarodnopravni subjektivitet SRJ-SiCG i s Republikom Srpskom je potpisala novi Sporazum o uspostavljanju specijalnih paralelnih odnosa u septembru 2006. godine. Cilj Sporazuma je upostavljanje saradnje u svim oblastima „u okviru opštih političkih i privrednih uslova“. Na osnovu Sporazuma formirano je Vijeće za saradnju kojeg čine: predsjednik Republike Srbije, predsjednik Vlade Republike Srbije, predsjednik Republike Srpske i predsjednik Vlade Republike Srpske. Vijeće se, po pravilu, sastaje jednom u tri mjeseca. Na osnovu ovog Sporazuma, u Banjaluci je u januaru 2008. godine potpisan Protokol o saradnji Narodne skupštine Republike Srbije i Narodne skupštine Republike Srpske kojim je propisano da se predsjednici dvije Skupštine sastaju najmanje dva puta godišnje i da „razmjenjuju stavove i mišljenja o stanju u Bosni i Hercegovini, Republici Srpskoj i Republici Srbiji, međusobnoj saradnji, regionalnim pitanjima i svim drugim pitanjima.“ Protokolom je predviđeno da se predsjednici odbora i drugih radnih tijela dvije Skupštine sastanu jednom godišnje i razmijene iskustva u zakonodavstvu i praksi.

Dejtonski mirovni sporazum i Ustav BiH su dali ovo pravo entitetima i susjednim državama da ojačaju regionalnu saradnju i bezbjednost. U praksi se to pretvorilo u političku polugu Srbije da preko Republike Srpske, kao potčinjene strane, podriva suverenitet i teritorijalni integritet BiH. Time Srbija preko 20 godina krši član 1 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u BiH kojim je predviđeno da će se SRJ, odnosno Srbija kao njen međunarodnopravni nasljednik, uzdržati „od bilo kakvih akcija, putem prijetnje ili upotrebe sile ili na bilo koji drugi način, protiv teritorijalnog integriteta ili političke nezavisnosti Bosne i Hercegovine ili bilo koje druge države“. Ovu jasnu obavezu prema BiH i regionu od 1995. godine krše režimi u Srbiji i pri tome je tumače naopakim objašnjenjem da je Srbija garant mira u BiH i regionu. U stvari, Dejtonski mirovni sporazum je propisao da je garant mira u regionu nemiješanje Srbije u unutrašnju politiku susjednih država. No, Srbija kontinuirano podriva suverenitet i teritorijalni integritet svojih zapadnobalkanskih susjeda i zato nakon gotovo 30 godina od završetka rata u BiH i 25 godina od završetka rata na Kosovu, Zapadni Balkan ima samo privid mira i trajnu nestabilnost. To se pomjerilo ka ivici rata od kada je Rusija značajno aktivirala Srbiju kao svoju bazu političkog djelovanja na Zapadnom Balkanu. Rusija se uključila u mehanizme subverzije kojima raspolaže Srbija i obezbijedila im je diplomatsku, finansijsku i medijsku logistiku čiji je cilj raspad poretka na Zapadnom Balkanu iz čega bi se Srbija teritorijalno „namirila“. S druge strane, i Zapad toleriše režimu iz Beograda da do tačke pucanja zloupotrebljava nedostatke ovog poretka s ciljem da se Srbiji daju značajni političko-strateški ustupci kako bi se priključila ovom poretku. Ulozi u ovom strateškom nadmetanju Moskve i Zapada i taktiziranju Srbije su mir i stabilnost Zapadnog Balkana koji su na ivici opstanka.

Izgleda da je po zamislima stratega režima iz Moskve i Beograda došlo vrijeme da se Crna Gora institucionalno priključi njihovoj rušilačkoj balkanskoj politici i otuda posjeta njihovog izaslanika Milorada Dodika predsjedniku Skupštine Crne Gore Andriji Mandiću. Dodik je faktički uručio poziv da Crna Gora i Republika Srpska potpišu Sporazum o specijalnim paralelnim vezama po uzoru na Sporazum između Srbije i Republike Srpske. Tako bi se formiralo slično zajedničko Vijeće i Protokol o skupštinskoj saradnji čime bi se formalizovalo stvaranje osovine Beograd-Banja Luka-Podgorica, pod presudnim uticajem režima iz Moskve. To je stvaranje normativnog i institucionalnog okvira „rusko-srpskog svijeta“, u kome režim iz Moskve diktira politiku, režim iz Beograda koordinira, a vazalni režimi u Banjaluci i Podgorici samo izvršavaju naređenja. Na suprotnoj strani, Zapad bi mogao da prihvati Sporazum o specijalnim paralelnim vezama Crne Gore i Republike Srpske kao još jednu kompenzaciju režimu Srbije pod uslovom da se Srbija konačno uklopi u regionalni poredak i da se udalji od Rusije.

Čini se da je Moskva u prednosti jer je jedno od naređenja „rusko-srpskog svijeta“ već izvršeno. Vlast Crne Gore se priključila Srbiji u podrivanju BiH. Državni protokol Crne Gore je kao domaćin prekršio diplomatske konvencije, jer prilikom boravka Dodika u Skupštini Crne Gore nije istakao zvaničnu bosansko-hercegovačku zastavu. Potom je Andrija Mandić izjavio da su Republika Srpska i Federacija BiH stvorile BiH, dok je u Ustavu BiH zaspisano da ranija Republika Bosna i Hercegovina kroz zvanično ime „Bosna i Hercegovina“ nastavlja svoje pravno postojanje po međunarodnom pravu. Zbog ovakvog poniženja njihove države Ministarstvo vanjskih poslova BiH je uputilo protestnu notu Vladi Crne Gore.

Andrija Mandić je ovim postupkom prekršio i Sporazum o formiranju 44. Vlade Crne Gore u kojem je zapisano da će jedan od principa rada Vlade biti dalje razvijanje prijateljske saradnje sa svim susjednim državama priznatim od strane Crne Gore. Da je njegovo potpisivanje Sporazuma o formiranju 44. Vlade samo varka svjedoče i ostali Mandićevi potezi. Sporazumom o formiranju 44. Vlade predviđeno je usklađivanje stavova oko vanjske i bezbjednosne politike sa EU i NATO. Uprkos tome, poslanici Mandićeve koalicije učestvovali su na proslavi neustavnog dana Republike Srpske u januaru ove godine. Potpisivanjem Sporazuma o formiranju 44. Vlade on se obavezao na poštovanje Ustava Crne Gore. Suprotno svome potpisu, narodnu zastavu Republike Srbije je istakao u kabinetu predsjednika Skupštine Crne Gore, dok je njegov partijski drug i predsjednik Opštine Pljevlja Dario Vraneš organizovao službenu proslavu Dan državnosti Srbije.

Ovo su očekivani potezi, jer Mandić sprovodi politiku svoje partije. Na Skupštini NSD-a održanoj 25. februara Mandić je reizabran za predsjednika stranke. Važnija vijest sa ove partijske Skupštine je da je Program NSD-a ostao isti. Tako i sada u Programu NSD-a piše da se NOVA protivi članstvu Crne Gore u NATO i insistira na referendumskom izjašnjavanju građana o ovom pitanju, da se bori za promjenu državnih simbola, da se zalaže za konstitutivnost srpskog naroda u Crnoj Gori i da se bori za „adekvatnu integraciju srpskog naroda na osnovu promišljene politike identiteta kao dio ukupnog procesa regionalne integracije“. Svi koji su pomislili da se Mandić pred prošlogodišnje predsjedničke izbore pokajao zbog svoje bjelaško-četničke politike i da je potpisivanjem Sporazuma o formiranju 44. Vlade promijenio tu politiku, bili su samo naivni.

Ipak, ključno je to da Mandić svoju politiku ne bi sproveo bez podrške premijera Milojka Spajića i predsjednika države Jakova Milatovića. Sada vode istu politiku i svi su zapravo samo marionete srpskog režima. To potvrđuju podaci da je Vlada pokvarila odnose sa Republikom Hrvatskom i da niko od najviših zvaničnika Crne Gore nije prisustvovao prijemu u ambasadi Kosova u Podgorici povodom godišnjice nezavisnosti. Ovo su jasni dokazi da vlast Crne Gore sve više slijedi politiku Srbije prema BiH, Hrvatskoj i Kosovu i da se pretvara u srpskog vazala čiji je zadatak da prema interesima režima u Beogradu kvari regionalnu stabilnost. Posljedice ove politike pogoršavaju i unutrašnju situaciju u Crnoj Gori. Dok Mandić, Milatović, Spajić i njihovi koalicioni partneri pred predstavnicima NATO-a i Evropske unije glume Dalaj Lame, izigravaju ponizne Evropljane i lažne demokratske reformatore, njihova vlast sprovodi torturu prema političkim protivnicima i simbolički ih spaljuje ih na lomači. To nije put u Evropsku uniju, već u tragediju.

Piše: Dragutin Papović, istoričar