Rezolucija Ujedinjenih nacija o genocidu u Srebrenici važna je u ovom trenutku kako bi pokazala ko je sa koje strane nove „gvozdene zavjese“ i civilizacijskih vrijednosti. Ko je spreman da se suoči sa prošlošću i nastavi budućnost u Evropskoj uniji, a ko, u stvari, ne želi da prihvati vrijednosti zapadnog demokratskog svijeta i čeka na podršku totalitarnog režima Vladimira Putina, kazao je u intervjuu za Pobjedu politikolog i novinar Boris Varga.

Varga je ocijenio da Vlada Crne Gore najavljenim amandmanima na ovaj dokument pokazuje lojalnost politici koju vode predsjednik Srbije Aleksandar Vučić i predsjednik bh. entiteta Republika Srpska Milorad Dodik, odnosno priključuje se solidarno nacionalističkoj borbi za RS.

Konstatuje i da Srbija odvlači region od evropskih i evroatlantskih integracija, te da će Crna Gora zadati najjači udarac „srpsko-ruskom svetu“ ukoliko uskoro uđe u Evropsku uniju.

POBJEDA: Izjašnjenje o rezoluciji Ujedinjenih nacija o genocidu u Srebrenici pokrenulo je tenzije u Srbiji i BiH entitetu Republika Srpska, čiji predsjednik Milorad Dodik prijeti secesijom ako ta inicijativa bude izglasana. Kako će se usvajanje rezolucije u Generalnoj skupštini UN odraziti na region - konačnim zaokruživanjem najstrašnije priče na evropskom kontinentu od Drugog svjetskog rata ili može doći do ugrožavanja stabilnosti Zapadnog Balkana?

VARGA: Rezolucija o Srebrenici u Generalnoj skupštini UN-a izvukla je iz lokala na međunarodni nivo jedan od ključnih političkih problema Zapadnog Balkana, a to je negiranje najstrašnijih zločina iz 90-ih za koje postoje presude Međunarodnog tribunala u Hagu. Sve do totalne agresije Rusije na Ukrajinu, smatralo se da je proceduralni ili ekonomski proces integracije Zapadnog Balkana u EU važniji od vrijednosnih realnosti i političkih raspoloženja u društvu.

,Ali ruske zastave, simboli „Z“ novog ruskog fašizma i portreti Putina u Beogradu i drugim gradovima pokazali su da se srpski nacionalizam u regionu hrani revanšizmom, koji je ranije bio krajnje potcijenjen. Ruska agresija na Ukrajinu poklopila se i sa potonućem Srbije u autokratiju, urušavanjem demokratije i širenjem korupcije i kriminala povezanim sa najvišim nivoima vlasti.

Rusija se dugo pripremala za taj takozvani „drugi evropski front“ na Zapadnom Balkanu, podržavajući po uzoru na svoj „ruski svijet“ obnovljenu ideju „velike Srbije“, odnosno „srpski svet“. On se od početka rata u Ukrajini toliko poistovjećuje sa Rusijom da ga još nazivaju „srpsko-ruski svijet“. Podrška evrointegracijama opada, dok Srbija, čiji ministri iz vlade ponovo propagiraju velikosrpske ideje i reviziju srpskog teritorijalnog pitanja, u BiH i Crnoj Gori ponovo se vodi politika ekspanzionizma. Takva politika je godinama usporavala evrointegracije regiona, ali se zbog krize oko Kosova nije nazivala svojim imenom.

Ova godina počela je izvještajem američkih obavještajnih službi, koji upozorava na separatističke izazove u Republici Srpskoj i moguće ponovne sukobe na Kosovu. Kako kažu novinari iz BiH, strijepimo da ćemo se samo jednog jutra probuditi na balkanskom Kipru – sa Dodikovom paravojnom policijom na granicama sa Federacijom BiH i međunarodnim mirotvorcima koji, uostalom kao i 90-ih, neće imati hrabrosti da brane mir i Dejtonski sporazuma. A to je, u stvari, Putinov san.

Zato je ova rezolucija važna sada, da pokaže ko je sa koje strane nove „gvozdene zavjese“ i civilizacijskih vrijednosti. Ko priznaje presude Tribunala koji je stvorio UN, a ko ih negira. Ko je spreman da se suoči sa prošlošću i nastavi budućnost u

EU, a ko u stvari ne želi da prihvati vrijednosti zapadnog demokratskog svijeta i čeka na podršku totalitarnog Putina.

Za Dodika se zna kom carstvu pripada, ali će ova rezolucija iz sjenke na svjetlost dana izvući Vučića. Dodik je Vučićeva crvena linija, koju srpski predsjednik sam pomjera. Dok za Dodika nema povratka nazad iz secesionističke politike i zamke sankcijama u koju je ranije uletio, Vučić sve do ove rezolucije nije bio toliko eksponiran i sa te distance mogao je da ispituje puls „srpsko-ruskog sveta“.

POBJEDA: Premijer Milojko Spajić kazao je u parlamentu da će podržati rezoluciju, ali da neće odustati od amandmana kojima se potencira ono što se u finalnom tekstu rezolucije ne pominje – da srpski narod nije genocidan. Vlada je usvojila te amandmane. Smatrate li da su glavni razlozi za ovakvo postupanje pritisci zvaničnog Beograda preko njegovih satelita u Spajićevoj Vladi? Da li je današnja Crna Gora ,,zaglavljena“ između evropskih vrijednosti i retrogradnih ideja serviranih izvana?

VARGA: S obzirom da je ruskim ratom u Ukrajini zakočeno i obesmišljeno djelovanje Savjeta bezbjednosti UN, rezolucija o Srebrenici, kao i mnoge druge koje se tiču pitanja svjetskog poretka, prebačene su u Generalnu skupštinu UN. To i jeste nastajanje tog novog multipolarnog svijeta, ali to ne znači da sada ne važe odluke koje su ranije donešene. Ovo je drugi pokušaj da se rezolucija o genocidu u Srebrenici razmatra u UN-u, a s obzirom da će se ovaj put o njoj izjašnjavati sve članice, sada će biti važno ko će kako glasati i gdje će se svrstati.

To važi i za Crnu Goru i očekuje se da će ona podržati tu rezoluciju. Međutim, razni glasovi iz iste vlade govore i o tome da je Crna Gora „zaglavljena“ između s jedne strane onih snaga koje su rušile Đukanovića u Ostrogu i sa druge strane neodlučne politike evropskih lidera da ubrzaju prijem Crne Gore u EU. Sve vlade nakon prevrata litijama daleko više osluškuju glasove iz Beograda.

Nesumnjivo je da amandmanima na rezoluciju o Srebrenici Vlada Crne Gore pokazuje lojalnost politici koju vode Dodik i Vučić, odnosno priključuje se solidarno nacionalističkoj borbi za Republiku Srpsku. To jeste sjedjenje na dvije stolice Spajićeve Vlade – i EU i „srpski svet“. Dugoročno je to rizično za Crnu Goru, koja je jedno vrijeme nepokolebljivo išla putem evroatlantskih integracija.

Spas za Crnu Goru je ipak članstvo u NATO-u i činjenica da u društvu postoji zaista velika podrška integracijama u EU. I to je ključna razlika sa Srbijom i „srpskim svetom“, sa kojom mora da računa svaki crnogorski političar koji želi da bude na vlasti. Međutim, stvari još uvijek nijesu konsolidovane tako da evropska perspektiva i suverenitet Crne Gore još uvijek mogu da budu ugrožene.

POBJEDA: Poslanik Vasilije Čarapić, iz Spajićevog Pokreta ,,Evropa sad“, bio je uzdržan prilikom glasanja u Skupštini Savjeta Evrope za prijem Kosova u tu organizaciju. Ministar vanjskih poslova Filip Ivanović, takođe iz PES-a, „nevidljiv“ je kada su u pitanju obje navedene inicijative. Šta nam to govori o karakteru partije koja se deklariše kao građanska i koja je stožer vlasti? Kakve reperkusije može izazvati neusaglašenost stavova oko bazičnih pitanja u smislu kredibiliteta kod međunarodne javnosti?

VARGA: Neće se Vučić tako lako odreći onog što je postignuto političkim uticajem iz Srbije i prevratom litijama uz podršku SPC-a. Ne treba potcijeniti ni ruske težnje da direktno preko Srbije utiču na političku i bezbjednosnu situaciju u Crnoj Gori. Sada kada Putin tvrdi da u Ukrajini ratuje protiv NATO-a i SAD, stabilnost jedne od manjih članica Alijanse izuzetno je od velikog značaja. U sukobljavanju sa Rusijom, Crna Gora je u NATO-u najslabija karika i zato je pogodna meta Kremlja. O tome nas je još ranije Tramp pomalo nespretno upozoravao.

Čak i simboličan politički potres u Crnoj Gori, Rusija može da slavi kao svoju pobjedu, a može se samo zamisliti kako bi zaokret spoljne politike Podgorice bio smatran, ne samo u Kremlju, već i među državama „globalnog Juga“. Zato je zabrinutost Vašingtona antizapadnim i proruskim strankama u parlamentu i Vladi sasvim razumljiv. Na čelu najvišeg organa vlasti, Skupštini Crne Gore, je Andrija Mandić kao predstavnik prosrpske, proruske i antizapadne opcije. Sudeći po procesu za državni udar, on je glavni eksponent Kremlja u Podgorici. Ako se rekonstruiše Vlada i u nju uđu ministri iz te političke opcije, biće to veliki izazov za spoljnopolitički kurs Crne Gore.

Iako je podrška evrointegracijama u crnogorskom društvu velika, ne postoje sigurne garancije da će tako i ostati. Prisjetimo se kada su se slične političke snage u Srbiji dolaskom na vlast Srpske napredne stranke 2012. pritajile, zaklinjale u demokratiju i evropejstvo. Vučić je tako zbog svoje radikalske prošlosti ipak dobio podršku Zapada. Sada je demokratski i evropski put Srbije najugroženiji od pada Slobodana Miloševića.

POBJEDA: Da li Crna Gora mijenja kurs? Koliko su realna očekivanja za ulazak u EU do 2028. godine ako se ne kaže nedvosmisleno „ne“ Beogradu i Moskvi?

VARGA: Situacija na spoljnopolitičkom planu slična je onoj 90-ih, kada je u Srbiji na vlasti bio Slobodan Milošević, samo što je rat kao akcelerator procesa sada u Ukrajini. Srbija je ta koja vuče Crnu Goru i region u suprotnom smjeru od evropskih i evroatlantskih integracija, a pojačan je i uticaj Rusije na Zapadnom Balkanu i rizik od destabilizacije i stvaranja „drugog ruskog fronta“ u Evropi. Sve su to ambivalentni procesi, koji koliko mogu da budu štetni za Crnu Goru, toliko bi joj mogli pomoći da se brže integriše u EU sa državama članicama NATO-a – Albanijom i Sjevernom Makedonijom. Đukanović je krajem 90-ih znao kako da se odvoji od Srbije.

Ključna razlika je da je Crna Gora članica NATO-a i to je spas i garant njenog suvereniteta. Važno je takođe da u EU postoji jaka država saveznik Crne Gore, a to je sve više Njemačka. Čujemo dobre signale od kancelara Olafa Šolca i ministarke Analene Berbok, kao i iz Bundestaga, da bi se Crna Gora mogla naći u EU već za nekoliko godina. To bi mogao biti izlazak iz višedecenijske balkanske dubioze koja, ako se ne riješi, dalje vodi samo novim političkim krizama i bezbjednosnim izazovima.

Ako Crna Gora uskoro uđe u EU, biće to najjači udarac „srpsko-ruskom svetu“, ali i vjerovatno buđenje „brata i suseda“ Srbije i ubrzanje njenog odlučivanja – na Zapad ili Istok.

POBJEDA: Da li Brisel i Vašington ozbiljno shvataju situaciju u regionu i imaju li strategiju za rješavanje tenzija u zemljama Zapadnog Balkana? Da li je eskalacija situacije potrebna za ostvarivanje ciljeva Beograda i Moskve, ili je dovoljno da postoji u "sivoj zoni"?

VARGA: Vašington i Brisel su pragmatični i koliko-toliko odgovorni za region koji je u njihovoj sferi interesa, ali bez jasne vizije integrisanja Zapadnog Balkana, Ukrajine i postsovjetskih republika. Činjenica je da države Zapadnog Balkana, posebno one koje nisu članice NATO-a, nemaju vojni potencijal da ratuju, region je okružen dražavama članicama EU i NATO, a tu su raspoređene i NATO snage. Istovremeno, kratkoročni pristup pretpostavke mira odlaže dugoročna rješenja za Zapadni Balkan. Za tako nešto posljednje dvije decenije jednostavno nije bilo političke volje. Faktički je primjenjivana formula eurointegracije Turske – „da, ali kasnije“. Zeitgeist populizma jednostavno nije išao na ruku novim proširenjima, a države Zapadnog Balkana držane su na obećanjima koje niko od EU političara nije planirao sprovesti u svojim mandatima, jer proširenje Unije za njihove birače jednostavno – „nije popularno“.

Rat u Ukrajini donio je nove kandidate na klupu za članstvo u EU – Ukrajinu, Modaviju i Gruziju. Time su stari kandidati postali još veći teret za Brisel. Međutim, tu realnost pojedine države bi mogle da iskoriste kao šansu. Postoje povoljne okolnosti da se iskoristi ogromno proevropsko raspoloženje u etnički prilično heterogenoj sredini kakva je u grupi država NATO-a – Albaniji, Crnoj Gori i Sjevernoj Makedoniji. To treba da prepoznaju vodeće članice EU, da se ubrzaju reforme i da se ta tri kandidata učlani po cijenu geopolitičkih odluka i „progledavanja kroz prste“, situacija kakva je bila sa Rumunijom i Bugarskom. Ta odluka, vidimo sada u ovom ratu na Crnom moru, bila je dalekovida i dobra.

Kao kandidati ostaće Srbija, Kosovo i BiH, čime se rascjepljuje „srpski svet“ i smanjuje uticaj Beograda, koji je već godinama štetan po eurointegracije u regionu.

Situacije u Ukrajini će diktirati buduću dinamiku proširenja EU i uopšte zapadnu politiku prema susjedstvu i trećim državama. Moguće je da bi napredovanje ruske vojske u Ukrajini moglo izazvati i suprotnu vrstu reakcija članica EU, a to je strah i potpuno zatvaranje, što bi se nesumnjivo odrazilo i na Zapadni Balkan.

Srbiju posjećuje Si Đinping i to daje dinamiku novim političkim uticajima sa istoka na cijeli region. Kineski predsjednik ne dolazi samo zbog kineskih investicija, već računa i na dugoročno partnerstvo sa Srbijom i Mađarskom u ovom dijelu Evrope. Politički režimi Vučića i Orbana sve su sličniji onom kakav predstavlja vladar imperije sa „nebeskim mandatom“.

Naprednjaci stvorili sistem prisilne mobilizacije birača

POBJEDA: Srbiju očekuju novi izbori u Beogradu i drugim gradovima. I dok je na prethodnim, na krilima pokreta "Srbija protiv nasilja", opozicija objedinjena izašla na izbore, sad je polarizovana zbog razlIčitog pristupa borbi protiv nedemokratskih uslova glasanja. Da li je ovo zicer Vučiću da učvrsti svoju dominaciju naredne četiri godine i pojača uzurpatorsku politiku u zemljama u kojima je očigledan njegov uticaj? 

VARGA: Upravo tako. Opozicija u Srbiji nije znala kako da iskoristi šansu koju su joj pružili međunarodni akteri i pritisak iz EU i OEBS-a koji je izvršen zbog nedemokratskih izbora u decembru prošle godine. Takođe, srpska opozicija nije uspjela politički da generiše nezadovoljstvo porastom nasilja i straha u društvu, što je ranije izazvalo tragediju u beogradskoj školi „Vladislav Ribnikar“.

Opozicija u Srbiji trenutno nije spremna ni za kakve izbore i ona je potpuno u Vučičevoj „priči“, a to je već tri decenije dominantna politička ideologija nacionalizma. Vučić u potpunosti dominira tim nacionalističkim diskursom i vješto zna da iskoristi nekoliko pitanja, na kojima uvijek pada opozicija, a to su: nezavisnost Kosova, pomenuto pitanje genocida i ratni zločini iz 90-tih, kao i odnos prema Zapadu i NATO-u.

POBJEDA: Raslojena opozicija unijela je dodatnu konfuziju među biračima da li izaći na izbore ili ne. Šta je pravo rješenje u ovim okolnostima? Kakav bi stav trebalo predstavnici opozicije da zauzmu i kakvu poruku da pošalju zbunjenim građanima u izbornoj kampanji? 

VARGA: Opozicija u Srbiji prvo treba sama da se konsoliduje. U najopštijem smilu te riječi, da nađe platformu međusobne saradnje, da mobiliše stručne kadrove i istakne lidere sa harizmatičnim potencijalom, kojima će glasači vjerovati i za koje će na izborima glasati. I svakako, da izađe iz potpuno nacionalističkog narativa, jer to je Vučićeva igra i u njoj ga kao bivšeg iskusnog srpskog radikala neće pobijediti.

Za problem slabe opozicije odgovran je i sam režim Vučića, koji je agresivno godinama ulagao sve napore da ona bude takva. Na prvi pogled spolja to izgleda legalno, međutim, vlast u pritiscima na opoziciju koristi državni resurs i potpunu kontolu nad medijima, što nikako nije u demokratskom duhu. Po medijskim slobodama i nivou demokratije, Vučićeva Srbija je najgora od pada Miloševića. Vučić i naprednjaci su u Srbiji stvorili sistem prisilne mobilzacije birača i namještanja izbora u kome ih je nemoguće pobijediti. Oni kontrolišu sve od finansiranja seoskih aktiva žena do najvećih infrastruktrurnih projekata. Već duže vrijeme postoji izborna polittehnologija „srpskog sveta“ kojom se finansira preizborne kampanje i seli birače sa susjednim državama u Crnoj Gori i BiH.

Treća je stvar da su srpske vlasti deceniju radile na diskreditaciji demokratije kao sistema dobrog vladanja, da bi se time stvorili uslovi za autokratiju i kult ličnosti Aleksandra Vučića. Temeljno su urušavane demokaratske institucije i poverenje u njih, a narod piše pisma Vučiću jer zna da sudovi ne mogu da riješe njihove probleme.

Vučić i njegov naprednjački režim godinama je stvarao svoj politički sistem po uzoru na autoritarne lidere u bližem i širem okruženju. Prije totalnog rata u Ukrajini, Vučiću je bio uzor Putin i njegova Jedinstvena Rusija koja je bukvalno uništila opoziciju. Vučić se ugledao i na Redžepa Tajipa Erdogana koji je bio važan gost u Srbiji, ali se ispostavilo po posljednjim lokalnim izborima u Turskoj da u Beogradu sjedi veći diktator i namještač izbora od onog u Ankari. Pošto je sada nepopularno slikati se sa Putinom, Vučić slijedi uzor mađarskog premijera Viktora Orbana, koji je unutar EU uspio da razvije svoju malu despotiju.

I na kraju – stabilokratija. Za takvu sumornu sliku sistema u Srbiji i vjerovanje u vladavinu „tvrde ruke“ u velikoj mjeri doprinio je i sam Zapad. Zbog Kosova i prividne stabilnosti kojom Vučić obezbjeđuje njihove investicije, Zapad godinama zatvara oči na urušavanje demokratije i vladavine prava u Srbiji.

Za razliku od Miloševića, Vučić je veoma kooperativan i preduzetan sa Zapadom. Vučićev nedemokratski režim nemoguće je legalno smijeniti bez podrške Zapada, a SAD i EU nisu spremne da troše snagu na balkanskog diktatora koji nema vojni potencijal da ih ugrozi.

Trenutno se na relaciji sa Zapadom čuju teške riječi i nadmudrivanja, ali dugoročno takva Vučićeva politika nema perspektivu. U jednom momentu problem vladavine prava biće kočnica privrednog razvoja Srbije, a korupcione strukture koje su se odomaćile u tom vakumskom raju postaće glavni neprijatelj integraciji Srbije u EU. Ono što smo gledali sa Ivom Sanaderom u Zagrebu, ne žele da vide u Beogradu i zato je tu Rusija kao sigurna kuća. I u Ukrajini je počela revolucija na Majdanu jer su se stvorile slične oligarhije koje nisu željele da se odreknu svog privilegovanog položaja. Uostalom, porodice Slobodana Miloševića i Bogoljuba Karića već su davno utabale stazu za brzo bjekstvo u Moskvu.