Na sajtu Ustavnog suda juče je objavljeno njihovo izdvojeno mišljenje u kojem su kategorični „da je bilo neophodno izvršiti temeljnu i objektivnu analizu sadržine osporenih odredaba Ugovora s aspekta Ustava, potvrđenih i objavljenih međunarodnih ugovora i važećih zakona“, nakon čega bi, kako su zaključili, Ustavni sud došao do zaključaka koje su oni iskazali u svom mišljenju.

VLADA PREKORAČILA OVLAŠĆENJA
Đuranović i Šćepanović su upozorili da je „upotrebom termina 'temeljni' i preuzimanjem obaveza u ime Crne Gore, Vlada Crne Gore … prekoračila svoja ovlašćenja iz odredaba člana 100. Ustava Crne Gore i člana 10. Zakona o slobodi vjeroispovijesti, odnosno izašla iz domena granica njenih ustavnih i zakonskih ovlašćenja“.

Takozvani „temeljni ugovor“ sa Crkvom Srbije, njenim patrijarhom Porfirijem Perićem, potpisao je bivši premijer Dritan Abazović, zanemarujući oštra upozorenja stručne i laičke javnosti da se radi o nezakonitom aktu, oglušujući se čak i o izričit stav Crnogorske akademije nauka i umjetnosti, koja je Vladi uputila obiman dokument u kojem su podrobno analizirani svi aspekti, od istorijskih do pravnih, koji nedvosmisleno pokazuju pogubnost, ali i ništavnost takvog ugovora.

Dvoje sudija Ustavnog suda u izdvojenom mišljenju upozorili su da je „postupanje u kojem Vlada Crne Gore, u ime države Crne Gore, i Srpska pravoslavna crkva, koju zastupa Sveti Arhijerejski Sinod SPC, iskazuju namjeru da urede 'pravni okvir međusobnih odnosa', u suprotnosti sa načelom podjele vlasti, sadržanog u odredbi člana 11. stav 3. Ustava Crne Gore, po kojem je vlast ograničena Ustavom i zakonom“.

Smatraju da je „prije upuštanja u ocjenu ustavnosti i zakonitosti„ ovog akta bilo „neophodno zakazati i održati javnu raspravu… na koju bi Ustavni sud pozvao i saslušao eminentne profesore i akademike koji se profesionalno bave pitanjima koja su predmet uređivanja odnosnog ugovora“.

Kategorični su da „nije bilo razloga da se odbije Prijedlog šest poslanika Socijaldemokratske partije Crne Gore za utvrđivanje neustavnosti osporenih odredaba Temeljnog ugovora između Crne Gore i Srpske Pravoslavne crkve i ne prihvate inicijative Sanje Maslenjak i Radojke Mijanović za pokretanje postupka za ocjenjivanje ustavnosti i zakonitosti tog ugovora“.

Upozorili su da Ustavni sud nije mogao da upoređuje ovaj ugovor sa ugovorima potpisanim sa drugim vjerskim zajednicama i pogotovo sa Svetom Stolicom – jer je to međunarodni ugovor, između dvije države, ratifikovan Zakonom, „koji je u hijerarhiji pravnih akata, po pravnoj snazi iznad zakona“.

,,PRAVNI OKVIR“
Namjera Vlade Crne Gore i Crkve Srbije „da urede 'pravni okvir međusobnih odnosa“, kako piše u Preambuli ugovora, je, kategorični su Đuranović i Šćepanović, „u suprotnosti sa načelom podjele vlasti, sadržanog u odredbi člana 11. stav 3. Ustava Crne Gore, po kojem je vlast ograničena Ustavom i zakonom“.

Ugovorne strane, pojašnjavaju oni, na ovaj način su „samostalno uredile pitanje koje je predmet uređivanja Zakona o slobodi vjeroispovijesti ili uvjerenja i pravnom položaju vjerskih zajednica, što tu normu“ čini nesaglasnom sa Ustavom.

- Pored toga, u Preambuli Temeljnog ugovora Crne Gore i Srpske pravoslavne crkve država se, pored poziva na međunarodno pravo, Ustav i zakon, poziva i na pravoslavno kanonsko pravo, Ustav SPC, i crkveno ustrojstvo. Ističemo da Državu ne obavezuje pravo bilo koje vjerske zajednice. Država se može pozivati samo na Ustav, potvrđene i objavljene međunarodne ugovore i zakone. Pravoslavno kanonsko pravo uređuje organizaciju i djelatnost crkve - upozorilo je dvoje sudija Ustavnog suda.

To što je „Vlada Crne Gore pravni osnov za zaključivanje Temeljnog ugovora našla u pravoslavnom kanonskom pravu, Ustavu Srpske pravoslavne crkve i crkvenom ustrojstvu“, takođe je - kategorični su - neustavno.

Upozorili su i da Ustavni sud Crne Gore „nije razmotrio pitanje pravnog subjektiviteta druge ugovorne strane i na pouzdan način (uvidom u registre) utvrdio da li Srpska pravoslavna crkva ima svojstvo pravnog lica, gdje je i kada je to svojstvo stekla“.

Ni osporena odredba ugovora „kojom je propisano da: Država priznaje kontinuitet pravnog subjektiviteta i u skladu sa Ustavom Crne Gore jemči Crkvi i njenim crkveno-pravnim licima (eparhijama, crkvenim opštinama, manastirima, zadužbinama, samostalnim ustanovama i fondovima i, prema crkvenoj namjeni, pojedinim hramovima) vršenje javnopravnih ovlašćenja u Crnoj Gori u skladu sa pravoslavnim kanonskim pravom i Ustavom SPC“, nije u saglasnosti s Ustavom i zakonom.

- …pravni subjektivitet bilo koje vjerske zajednice, pa ni Srpske pravoslavne crkve ne može (se) steći 'kontinuitetom, po kanonskom pravu i na osnovu Ustava SPC', već u skladu s odredbama člana 18. Zakona o slobodi vjeroispovijesti ili uvjerenja i pravnom položaju vjerskih zajednica – pojasnili su oni.

I odredba kojom država jemči Crkvi Srbije „vršenje javnopravnih ovlašćenja u Crnoj Gori u skladu sa pravoslavnim kanonskim pravom i Ustavom SPC“, upozorili su, nije u saglasnosti s Ustavom i zakonom.

- Pod javnopravnim ovlašćenjem podrazumijeva se jedan od oblika vršenja vlasti, odnosno jedna od funkcija vlasti. Javnopravna ovlašćenja vrše se u ime države, iza njih stoji autoritet države i po potrebi se sprovode represivnim mjerama. Samo državni organi, organi državne uprave i lokalne samouprave imaju izvorno pravo da vrše javnopravna ovlašćenja, u skladu s Ustavom i zakonom – podsjetili su Đuranović i Šćepanović.

Prenošenjem javnopravnih ovlašćenja vjerskoj zajednici, upozorili su, dao bi se „status javnopravnog organa ili javnog korporativnog tijela svojstvenom ustavnom modelu sa dominantnom religijom, što je u suprotnosti s ustavnim modelom kojem Crna Gora pripada…“

- Na taj način, po našem mišljenju, grubo je prekršeno načelo odvojenosti vjerskih zajednica od države, iz odredbe člana 14. stav 1. Ustava Crne Gore – kategorični su oni.

SUSPENZIJA INSTITUCIJA
Neustavna je, naglašavaju oni, i odredba kojom je suspendovana nadležnost javnih institucija države, jer je ugovorom propisano da „nadležne crkvene vlasti imaju pravo da u skladu sa pravoslavnim kanonskim poretkom i odgovarajućim crkvenim propisima donose odluke (...) i disciplinske prirode bez ikakvog uplitanja državne vlasti“.

- Ovakvo normiranje u Ugovoru, po našem mišljenju, nije u saglasnosti s odredbom člana 32. Ustava, prema kojoj svako ima pravo na pravično i javno suđenje u razumnom roku pred nezavisnim, nepristrasnim i zakonom ustanovljenim sudom, kao ni s odredbom člana 6. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, kojom je zajemčeno pravo na pravično suđenje, a posebno pravo na pristup sudu - ističu u izdvojenom mišljenju.

Nepotrebna, pravno neprihvatljiva i nesaglasna sa Ustavom Crne Gore je, ocijenilo je dvoje sudija, i odredba kojom Crkvi Srbije „država jemči nepovredivost prava svojine i državine nad manastirima, hramovima, zgradama i drugim nepokretnostima i prostorima u njenom vlasništvu, u skladu sa pravnim poretkom države“.

- Ustav Crne Gore (član 58. stav 1.) jemči pravo svojine svakom fizičkom i pravnom licu. Zaštitu od neopravdanog miješanja države u mirno uživanje imovine propisuje i član 1. Protokola broj 1. uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava osnovnih sloboda. Sa ova dva opšta pravna akta najviše pravne snage pravo svojine svakog subjekta u Crnoj Gori je normativno zajemčeno, tako da je dodatno jemčenje ugovorom suvišno, neuobičajeno i neustavno - kategorični su oni.

POKLANJANJE IMOVINE
Podsjetili su na Opšti imovinski zakonik za Knjaževinu Crnu Goru (član 14 stav 1, član 716 i član 801 stav 1) i Ustav pravoslavnih konsistorijuma (član 99 stav 2), prema kojima su „Cetinjski manastir i drugi manastiri, pravoslavne crkve i druge crkvene ustanove samostalna pravna lica (imaonici), a to znači vlasnici pokretnih i nepokretnih stvari koje su 'dobili darovštinom, nasljedstvom, zavještajem ili sličnim kojim zakonitim načinom'“.

- Ova crkvena dobra se ne mogu „nikako prodavati ili inače ustupati bez naročita dopuštenja državne Vlasti“. U ovom slučaju država se pojavljuje kao davalac saglasnosit na ugovor o otuđenju, a ne kao vlasnik crkvenih dobara. Ovaj svojinsko-pravni režim, koji je važio u Knjaževini Crnoj Gori, nije se zakonitim načinom mijenjao do današnjeg dana. Kao dokaz tome su na stotine manastira i crkava upisanih u katastar nepokretnosti na njihovo ime, kao samostalnih imaonika (čitaj: pravnih lica — vlasnika). Takođe, ovi imaonici su i danas aktivno i pasivno legitimisana lica u sporovima pred sudovima i drugim državnim organima – podsjećaju oni.

Mitropolija crnogorsko-primorska Crkve Srbije i eparhije Budimljansko-nikšićka, Mileševska i Zahumsko-hercegovačka, kako navode, „samostalna su pravna lica (vlasnici) isto kao što je to i Srpska pravoslavna crkva sa sjedištem u Beogradu“, što, kako ističu, „dalje znači da su one pojedinačno samostalni vlasnici pravoslavnih crkava, manastira, hramova i drugih nepokretnih dobara koje su stekle 'darovštinom, nasljedstvom, zavještajem ili sličnim kojim zakonitim načinom'“.

- Iz principa isključivosti prava svojine proizilazi pravilo po kome na jednoj stvari ne mogu postojati dva ili više prava svojine. Tako na primjer: pravo svojine na dobrima Cetinjskog manastira, kao samostalnog pravnog lica (imaonika), isključuje pravo svojine Mitropolije crnogorsko-primorske ili pravo svojine Srpske pravoslavne crkve ili pravo svojine nekog drugog pravnog subjekta - objašnjavaju Đuranović i Šćepanović.

Precizni su da „prema tome, u svojinsko-pravnom smislu, Srpska pravoslavna crkva, kao samostalno pravno lice, nije vlasnik pravoslavnih hramova, crkava, manastira i drugih nepokretnosti u Crnoj Gori, osim onih na kojima je pravo svojine, kao samostalno pravno lice, stekla 'darovštinom, nasljedstvom, zavještajem ili sličnim kojim zakonitim načinom'“.

Ustavnopravno neprihvatljiva i u suprotnosti sa Ustavom i zakonom je, prema njihovoj ocjeni, i „osporena odredba člana 7. stav 4. Ugovora, koja obavezuje državu Crnu Goru da, u skladu sa sopstvenim pravnim poretkom, izvrši uknjižbu svih neupisanih nepokretnosti na Mitropoliju crnogorsko-primorsku i na eparhije Budimljansko-nikšićku, Mileševsku, Zahumsko-hercegovačku“.

BEZBJEDNOSNE MJERE
Osporena odredba člana 7. stav 6. „Temeljnog ugovora, kojom je propisano da u objektima u vlasništvu Srpske pravoslavne crkve državni organi ne mogu preduzimati bezbjednosne mjere bez prethodnog odobrenja nadležnih crkvenih vlasti“, kategorični su Đuranović i Šćepanović, ne ispunjava zahtjeve za određenošću i preciznošću pravne norme.

- Nije jasno šta se podrazumijeva pod „bezbjednosnim mjerama“ i „prethodnim odobrenjem“. Nerazumljivo je da li se ovakvim normiranjem u Ugovoru Srpskoj pravoslavnoj crkvi garantuje izuzimanje iz područja jurisdikcije prinudnih mjera države u kojoj se nalaze i na pravno nedozvoljen način derogiraju brojne obaveze iz zakona i ostalih državnih propisa kojima se uređuje krivični postupak, inspekcijski nadzor, ovlašćenja organa bezbjednosti, zaštita kulturnih dobara itd. - ukazuju oni.

Objašnjavaju da je „ograničenje iz područja jurisdikcije prinudnih mjera države, i to u određenoj mjeri, svojstveno samo diplomatskim i konzularnim predstavništvima država ili međunarodnih organizacija“.

- Jasno je da ovakva odredba odstupa od normi važećih propisa i u suprotnosti je sa načelom odvojenosti vjerskih zajednica od države, iz člana 14. stav 1. Ustava Crne Gore - naglasili su oni.

Dvoje sudija osporava i odredbu člana 8 Ugovora, kojom je propisano da će „u slučaju pokretanja krivičnog ili prekršajnog postupka protiv klirika, ili vjerskih službenika Crkve, državni organ koji vodi postupak o tome obavijestiti nadležnog arhijereja“.

- U sekularnoj državi državni organi nemaju obavezu da obavještavaju vjerske službenike o radnjama koje preduzimaju u skladu sa svojim ovlašćenjima - navode oni, ali i ostavljaju da „mogućnost obavještavanja, zbog uvažavanja ugovorne strane, kao norma koja nije imperativna“ i koja bi „mogla da ostane dio ugovornog odnosa“, ali ne kao obaveza, jer je to „u suprotnosti sa načelom odvojenosti vjerskih zajednica od države, iz člana 14. stav 1. Ustava Crne Gore, po kojoj su: vjerske zajednice odvojene od države“.

U skladu sa načelom odvojenosti vjerske zajednice od države, upozoravaju oni, je i osporena odredba „kojom je propisano da će se 'restitucija pokretnih i nepokretnih crkvenih dobara, oduzetih ili nacionalizovanih bez pravične naknade, koja će biti izvršena u skladu sa zakonom koji će uređivati materiju restitucije u Crnoj Gori, obavljati uz prethodni dogovor sa nadležnim crkvenim vlastima'“.

Četiri naprema dva
Sudije Ustavnog suda Crne Gore su sa četiri glasa odbile su dva prijedloga i dvije inicijative za utvrđivanje neustavnosti takozvanog „temeljnog ugovora“ koji je sa Crkvom Srbije 3. avgusta 2022. godine potpisao bivši premijer Dritan Abazović.

Dvoje sudija - Dragana Đuranović i Budimir Šćepanović su izdvojili mišljenje, dok su za bili - Milorad Gogić, Snežana Armenko, Faruk Resulbegović i Momirka Tešić.